Sh. Sodiqova

bilish ga  qiziqishni  rag'batlash
  turadi.
S huningdek,  b o lalarn in g   b ilish g a  qiziqishlarini  o sh irish d a 
bilish
 
m otivlari
  ham   alo h id a  o 'rin   tu tad i.  M ak tab g ach a  y o sh d ag i  bolalarning 
b ilish   m otivlari 
sa vo lla r
  k o ‘rin ish id a  n am o y o n   b o ‘ladi.  B o lalarning
94

---

sav o llarin i  sh a rd i  ravishda  ikki  g u ru h g a  ajratish   m um kin: 
bilish ga  do ir
 
v a   kom m unikativ.
  K o m m u n ik a tiv   sa v o llar  bola  to m o n id an   o 'z in in g  
hay ratig a  k attalarn i ja lb   etish,  u lar  b ilan   alo q a  o ‘rn atish   m a q sad id a  beri- 
ladi.  M asalan, t o ‘rt y o sh li A lish er d ad asid a n  s o ‘raydi:  “ Siz k ic h k in a b o ‘1- 
g an ig izd a  q o ro n g 'i  x o n ag a   bir o ‘zin g iz k irish g a  q o 'rq q a n m isiz ? ” B o lalar 
to m o n id an   b erilg an   bu  kabi  sav o llarg a  tu sh u n arli  ta rz d a  ja v o b   berilishi 
u lardagi  q o 'rq u v ,  hay ratla n ish   hissini  b a rta ra f etib,  o ‘zini  b o siq  v a   dadil 
tu tish ig a  y o rd a m  beradi.
Vaqt  o 'tib   b orishi  bilan  b o la larn in g   b ilish   m o tiv lari  bilan  b o g ‘liq 
sav o llari  ham   o 'z g a rib   boradi.  Ik k i-u ch   y o sh li  b o lalarn i  k o 'p ro q   narsa- 
b u y u m larn in g   n o m lan ish i,  u larn in g   x u su siy atlari  qiziqtiradi.  U lam in g  
savollari  k o 'p in c h a   nim a?  kim ?  qand ay ?  qaverda?  so ‘ro g ‘lari  tarzid a 
beriladi.  M asalan.  uch   yoshli  E ly o r  s o 'ra y d i;  “B u   n im a?  B u   d u rb in m i? 
B u  k im ga,  m e n g am i?”
K atta  m a k tab g ach a  y o sh   (4 -4 ,5   y o sh )d ag i  b o lalar  u ch u n   tevarak- 
atro fd an   o lg an   taassu ro tlarin i  faol  fikriy  q ay ta  ishlash  xos.  U lam in g  
sav o llari  n a rsa -h o d isalar  orasid ag i  alo q a  va  m u n o sab atlarn i  bilish, 
ta sa v v u rla rin itiz im lash tirish , ulardagi o 'x sh a sh lik , um u m iy lik  v a fa rq la rn i 
to p ish g a y o ‘naltirilg an  b o 'la d i.  B e rila d ig an  sav o llar ham  m u rak k ab lash ib  
boradi  v a   “n eg a?”,  “n im a  u c h u n ? ”  ta rz id a  ifoda  etiladi.  S h unday  tarzd a 
to 'r t  y arim   y a sh a r  b o la   so 'ra y d i:  “N im a g a   q u yosh  qizdiradi-yu,  oy  esa 
isitm ay d i?  “N im a   u ch u n   o d am lar  u y d a  yash ay d i,  h ay v o n la r  k o 'c h a d a  
ham   y u rav erad i-k u ?”  B esh -o lti  y o sh li  bolalar  u ch u n   b iro n   n arsa-h o d isa 
haqidagi  zan jirsim o n   sav o llar xos:  “B u lu tla r n im a d a n  hosil  b o 'la d i?  N e ­
ga  ular osm onda  suzib  yuradi?  B ulutlar  qanaqa  qilib y o m g 'ir b o 'lib   yerga 
y o g 'a d i?  N im a u ch u n  bu lu tlar oq,  qora ran g lard a b o 'la d i?   Siz bulutni u sh ­
lab k o 'rg a n m isiz ? B ulutni  idishga solib  q o 'y sa  b o 'la d im i? "
B ola tom onidan b eriladigan savollarning k atta hajm i to 'rt-b e sh  yoshga 
to ’g 'ri  keladi.  K atta  m aktabgacha  yosh d a  bolaning  savollari  nisb atan   ka- 
m ayib  boradi.  B u n in g   sababi  bolaning  savollarga  o 'z   kuchi  bilan  jav o b  
topishga intilishi bilan birga,  aksariyat hollarda ota-onalarning bola bergan 
savollarga jav o b  berm asdan, u n ing savollaridan norozi b o 'lish id ir. N atijad a 
b olada  savol  bersam ,  dakki  eshitam an  degan  ta s a w u r   hosil  b o 'lad i.  B u  
esa,  bolaning  qiziquvchanligini  v a  bilishga  qiziqishining pasay ish ig a  olib 
keladi.
B olalarning  savollariga  ja v o b   berishda  quyidagi  jih a tla rg a   alohida 
e ’tib o r qaratish m aq sad g a m uvofiq:
95

---

1.  Yodda  tu tish   lozim ki,  bola  savolni  o ‘zi  ishongan  k ishiga  beradi. 
B unday x u lo sag a u k attalarning o ‘zi to m o n id an  b erilgan savollarga m u n o ­
sabatlari  asosida  keladi.  S huning  uchun  b o la  savollarini  kim   diq q at  bilan 
tinglab,  jid d iy   va  qiziqarli  ja v o b   bersa,  o ‘sh a  k ish ig a  beradi.  A n a   shu 
sababli  b o la   to m o n id a n   b erilgan  savollarga  hurm at  bilan,  eh tiyotkorona 
m unosabatda b o ‘lib ja v o b  berish kerak.
2.  B o la  to m o n id an   b erilgan  savolning  n im a  m aq sad d a  berilayotgani. 
bolani  n im a   ajab lantirayotganligiga  e ’tib o r  berish  zarur.  K o ‘p incha  bola 
tom o n id an  berilay o tg an  bilishga oid savollar ham  kattalar bilan m ulo q o tg a 
kirishish,  o ‘zining em otsional holatiga ja lb  etish  uchun  xiz m at qiladi.
3.  B o la   to m o n id an   beriladigan  savollarga  qisqa  v a   aniq ja v o b   berish 
lozim .  M azk u r  ja ra y o n d a   bolaning  aqliy  rivojlanish  darajasini  h iso b g a 
olish,  uning hayotiy tajrib asig a e ’tibor qaratish talab  etiladi.
4.  B olaning  savoliga  o x irig ach a  to 'liq   ja v o b   b erishga  shoshilm aslik 
kerak. A ksincha, bu b o iad a yangi savollarning paydo  b o 'lish ig a  olib keladi.
5.  B olalarning savollariga ja v o b   b erishda u n ing  o ’zining m unosabatini 
ham   bilish  m aq sad g a  m uvofiq.  Shu  m aqsadda  “ Sen  o ‘zing  n im a  deb 
o ‘ylaysan?  Sening fikringcha,  qanday  b o ‘lishi  m u m k in ?” kabi  savollardan 
foydalanish  zarur.  B olani  birgalikda  o ’y lashga  undash,  uni  suhbatga ja lb  
etish foydali.
6.  B olaning  savollariga  jav o b   b erishda  b olalar  uchun  yaratilayotgan 
adabiyotlardan  foydalanish  sam arali.  B u  orqali  bolani  olam   m anzarasi 
h aqida bilim lar beradigan m anbalar bilan tanishish,  o ’qishga ja lb   etiladi.
S hartli rav ish d a aqliy ta rb iy a vositalari ikki guruhga
. . .  
. 
b o ‘linadi:  b o lalarn in g   faoliyati  h am d a  m o d d iy   va