Sh. Sodiqova

3. 
Nutqni  o ‘stirish. 
M aktabgacha  ta 'lim   y oshidagi  b olalarning 
nutqini  rivojlantirish  alo h id a  rol  o ‘ynaydi.  Inson  o ‘z  fikrlarini  ifodalash 
v a   b oshqalarning  fikrlarini  tushunish  u chun  o na  tilidan  foydalanadi. 
N u tq n i  egallash b olaga bevosita va b ilv o sita  (hikoya,  badiiy  asar,  tarb iy a­
chining tu sh u n tirish i  v a  boshqalar)  y o i   b ilan  bo rliq   haqida  b ilim lar  hosil 
qilishga  im kon beradi.  M ak tab g ach a ta 'lim  m u assasasid a lu g 1 at  boyligini 
oshirish,  s o 'z n in g  g ram m atik  tuzilishini shakllantirish,  b o g 'la n ish li  nutqni 
rivojlantirish v azifalari hal etiladi.
M ak tab g ach a ta ’lim   yoshidagi  bolalarda  nu tq   m adaniyatini  rivojlanti- 
rishga doir quyidagi v azifalarni  m uvafaqqiyatli hal  etish  lozim:
1)  to v u sh lam i  to ‘g ‘ri  tala ffu z  q ilishni  shakllantirish  (boiada  avvalo, 
n utqni  esh itish   shakllanadi,  k ey in ro q  talaffuzni  egallaydi);
2)  aniq talaffuzni hosil  q ilish  ( s o 'z  va  s o ‘z birik m alarin i do n a-d o n a v a 
aniq talaffu z  qilish);
3)  so ’zni  talaffuz  q ilg an d a u rg ‘uni  to ‘g 'r i  q o ‘y ish  ustid a  ishlash;
4)  nutqni  o rfoepik jih a td a n  t o ‘g ‘riligi  ustid a  ishlash;
5)  nu tq   s u r'a tin i  rivojlantirish;
6)  nutq n in g   ifo d alilig in i  shakllantirish;
7) nutqiy  aloqa k o ‘n ikm alarini  shakllantirish;
8)  nutqiy  eshitish k o ‘n ik m alarin i  shakllantirish;
9) n utqiy nafas  olishni  shakllantirish;
10)  o ‘z fikrini  erkin v a  izchil  b ay o n  etish k o ‘n ikm asini  shakllantirish.
92

---

M ak tab g ach a  y o sh d ag i  b o lalarn in g   n u tq in i  riv o jla n tirish   x ilm a-x il 
fao liy at tu rlarid a am alg a oshadi:
1) ta b ia t oby ek tlari  bilan tan ish tirish   m a sh g 'u lo tla rid a ;
2) bad iiy   asarlar b ilan  tan ish tirish  m a sh g ‘ulotlarida;
3)  sav o d g a o ‘rgatishda;
4)  o ‘yin  faoliyatida;
5)  ijtim oiy  foydali m eh n at ja ra y o n id a  turli  ishlarni  b ajarish   asosida.
M ak ta b g ach a   t a ’lim   y o sh id ag i  b o la larn in g   n u tq in i  riv o jlan tirish
q u yidagi  q o n u n iy a tla m i  h iso b g a  olishni  talab   etadi:
1)  o na  tilid a   n utqni  id ro k   etish  q o b iliy ati  b o la  n u tq   o rg an larin in g  
m a sh q ig a b o g ‘liq;
2)  nu tq  m a ’nosini  tu shunish  b o la  to m o n id an  u m u m lash tirish n in g  turli 
d arajasin in g  lek sik  v a   g ram m atik  til  belg ilari  o ‘zlash tirilish ig a bogT iq;
3)  nu tq   m e ’yo rin i  o ‘zlash tirish   b o lad a  tilni  his  etish n in g   riv o jlan g an - 
ligiga b o g 'liq .
S huningdek,  m ak tab g ach a  t a ’lim   y o sh id ag i  b o la lar  n u tq in i  rivojlan- 
tirish d a  to v u sh  m ad an iy ati alo h id a o ‘rin  tutadi. N u tq n in g  to v u sh  m a d a n i­
yati  o ‘z m o h iy atig a k o ‘ra n u tq  m ad an iy atin in g  tark ib iy   qism idir.
M ak tab g ach a y o sh d ag i b o lalard a nu tq n in g  to v u sh  m ad an iy atin i sh ak l­
lan tirish  u ch u n  q u yidagi v azifala rn i  hal  etish  lozim :
1) b o lalarn in g  fo n em atik  eshitishi,  m az k u r s u r ’at v a  ohangni  idrok eta 
olish  q o biliyatini  asta-sek in  riv o jlan tirib  borish;
2)  artik u ly atsio n   apparatni  rivojlantirish;
3)  ib o ralar v o sitasid a  erkin gap ira  olish  q obiliyatini  shakllantirish;
4)  m uom ala  sharoitiga  b o g ‘liq  ravishda  ovoz  balandligi  yoki  pastligini 
boshqara olishni tarbiyalash:
5) ona tilidagi barcha tovushlam i to 'g 'r i talaffuz qilishga o ‘rgatish;
6)  h ar bir tovush,  shuningdek,  so ‘z  v a  iboralam i  aniq  v a  ravon talaffuz 
qilish;
7)  so ‘zlam i  adabiy  til  orfoepiyasi  qoidalariga  m uvofiq  talaffuz  qilishga 
o ‘rgatib borish;
8) nutqning m arom li  su r’atini  shakllantirish;
9)  nu tq n in g   ohan g d o r v a   ifodali  b o 'lis h ig a  erish ish 21.