Sh. Sodiqova

Ilk yo sh   guruh  (2—3  yo sh li  bolalar)
  ta rb iy alan u v ch ilari  b ilan   jism o - 
piy tarb iy a  b o ‘y ic h a  b ajarilad ig an   ish n i to 'g 'r i  rejalash tirish  v a  o ‘tkazish
74

---

uni  sam arali  hal  etish d a  n ih o y atd a  m uhim dir.  K un  d av o m id a tu rli  xilda- 
gi  m a s h g 'u lo tla rn in g  jism o n iy   m a sh q   v a  harakatli  o 'y in la r bilan  q o 's h ib  
olib  borilishi  b o lan in g   t o ‘g ‘ri  h arak atin i  ta ’m in lash g a  y o rd am   beradi. 
M a sh g ‘ u lo tlar t o 1 g ‘ ri tash k il etilsa, qiziqarli, ibratli j ih atlari oshirilsa, bola­
la r o 'z  v a q tid a dam  o lishlariga e ’tib o r berilsagina, jism o n iy  m ash q la m in g  
sam arad o rlig i  ortadi.  M a sh g ‘ulo td a  en g   m uhim i  m ash q   v a   o ‘y in lam in g  
t o 'g 'r i   taqsim lanishidir.  B u n d a  m a sh g 'u lo tn in g   asosiy  v azifasin i  ajrata 
olish   lozim ,  u n ing  m azm uni  k o ‘zd a   tu tg a n  m aq sad n i  h iso b g a  olib,  bola 
ta n a sin in g   m a ’lu m   q ism larig a  h a r  to m o n lam a  t a ’sir  o 'tk a z is h   zarur. 
Shu  ju m lad an ,  m a sh g ‘ulo tlar  unum d o rlig in i  o sh irish   m a q sad id a  turli 
m ash q larn i  bir-biri b ilan  b o g 1 lash h am  m uhim dir.
M a sh g 'u lo tn i  rejala sh tirish d a  harak a t  tartibini  va  tak ro riy lig in i,  vazi- 
fani  to ‘g ‘ri  taq sim lash   v a   bolalarni  u y u sh tirish n in g   eng  an iq   v a   oqi- 
lo n a  usullari  k o ‘z d a   tutiladi.  B unga,  avvalo,  etarli  h a ra k a t  faolligi  v a 
m ash g 'u lo tla rn in g   zich lig in i  t a ’m in lash   orqali  erish ish   kerak.  M a sh g 'u - 
lotlarni  rejalash tirish d a  gu ru h n in g   sharoiti,  m a s h g 'u lo tla r  u ch u n   zarur 
b o ‘lgan jih o z la rn in g   m av ju d lig i  h iso b g a  olinadi.  O chiq  h av o d ag i  m ash- 
g ‘u lo tla r  m azm u n i  y il  fasllariga,  ob -h av o g a  m uvofiq ra v ish d a  tan lan ad i. 
M ash g 'u lo tn i  re jalash tirish  v a  o ‘tk azish   usullari tu rlich a   b o ‘lib,  u la r aso­
siy h arak at v a  o ‘y in  m ashqlari, bir qolipdagi m a sh g ‘u lo tlard an  tortib, turli 
xildagi,  y a ’ni  h arak atli  o ‘yinlar,  x a lq   o 'y in la ri.  estafetalar,  o ch iq   h avoda 
o 'tk a z ila d ig a n   m a sh g 'u lo tla rn i  o ‘z  ich ig a oladi.
E rtalabki  badantarbiya,  sayrdagi jism o n iy   m ash q  v a   o 'y in la m i  m ash- 
g ‘ulo tla m in g   o 'q u v   m ateria lig a   m u vofiqlashtirish  m uhim .  K u n n in g   turli 
p a y tid a bo lalarn in g  h a rak a t fao llig in i h iso b g a olish, sh u n g a k o ‘ra, h arak at 
k o 'n ik m a  va m alak alarin i ta k o m illa sh tirish  uchun ha rak at sifatlarin i o ‘sti- 
rad ig an   m ash q la m in g   turli  usullari  ta v siy a  etiladi.  B o lalarn in g   m ustaqil 
fao liy ati  tarb iy ach in in g   b ev o sita  rah b arlig id a  o 'ta d i.  U   h a r  bir  bolaning 
o 'y in  v a  m ash q larn i  erkin ta n lash ig a h arak at  qiladi.
e —fv a v /;//^ a rb iy a la n u v c h ila rn i jism o n iy  riv o jlan tirish d a 
quyidagi jih a tla rg a  e ’tib o r q aratish  m a q sad g a m uvofiq:
1)  b o la  h arak a tlarin in g   sh ak llan ish ig a  y o rd am   berish,  g avdasini  tik  
tu tish g a  o 'rg a tish ;
2) bolalarni m ustaqil  o 'y n a v o tg a n  p ay tlarid ag i h arak atlari fao llig in in g  
b arq aro rlash u v ig a y o rd am  berish;
3)  tarb iy ach i  to m o n id an   k o 'rsa tila y o tg a n   turli  h a rak atlarg a  b o lan in g  
tu sh u n ib  b o rish ig a v a  b irg a lik d a  hara k at  qilishga undash;
75

---

4)  b o lalarn i  tu rg an  jo y  da  sakrashga,  ikki  o y o q n i ju ftla b   sak rash g a  v a 
y en g il  tu sh ish g a,  em aklashga,  tirm ashib  ch iqishga,  to ‘p b ilan   h arak at  qi­
lishga,  d um alatish,  u lo q tirish g a o ‘rgatish;
5)  b o lalard a  e rtalab k i  b ad an tarb iy ag a  n isb atan   qiziqish,  ijobiy  m uno- 
sab atlarn i  u y g ‘otish  o ‘y in la rd a  ishtirok etish g a o ‘rgatish.
K ich ik   y o sh   guruhi  tarb iy alan u v ch ilarin i  asosiy  h arak atlarg a  tizim li 
od atlan tirib   b o rish   lozim .  Jum ladan:
1) to ‘p -to ‘p b o ‘lib yu rish , y o ‘nalishni o ‘zgartirib yu rish , d o ira b o ‘ylab 
ju ft-ju ft  b o ’lib  q o ‘l  u sh lash ib  yu rish ,  y u rish d an  y u g u rish g a  o 'tis h g a,  y o n  
to m o n g a y urish,  k etm a -k et y u rish g a  o 'rg a tish :
2)  tarb iy ach in in g   orq asid an   y ugurish,  d u m alatib   y u b o rilg an   buyum ni 
quvib etish,  ikki c h iziq  o rasid an  chiqm ay y ugurish,  20—40  m etr m a so fag a 
o ‘rtach a tezlik d a,  7 0 -8 0   m etrga  asta  sekin y u g u rish g a   o ‘rgatish;
3) ikki o yoqni ju ftla b  turgan jo y d a  sakrash,  balan d lik k a sakrash ham da 
2 0 -3 0   sm   m aso fag a  h atlash g a,  1 0 -1 5   sm   b alandlikdagi  pred m etd an  
sak rash g a o ‘rgatish;
4)  t o ‘pni  b ir-b irig a  qaratib  dum alatish,  to 'p m   ikki  q o 'lla b   old in g a 
pastdan,  k o ‘krak   oldidan,  b o sh id an   oshirib  otish,  5 0 -1 0 0   sm   oraliqdagi 
to ’pni  ilib  o lish g a h arak at  qilish,  shuningdek,  t o ‘p y o k i  qum   xaltach asin i
1  m   m asofaga  bir q o ‘llab  o ‘ng yo k i  chap  q o 'l  bilan  irg 'itish ;
5)  3—4  m  m aso fag a em aklash,  3 0 -4 0   sm , to ‘siq tag id an  o ‘tish,  arqonli 
narvoncha,  tik   d evorchadan  bola  uchun  qulay  b o ‘lg an   usulda  y u q o rig a 
tirm ash ib   ch iq ish g a o 'rg a tish ;
6)  to ‘g ‘ri  y o i a k   b o ‘ylab  yu rish ,  eni  20  sm,  u zu n lig i  2 -3   m,  ilon  izi 
y o ia k c h a d a n .  d o ira  b o ‘ylab  ta sh la b   q o ‘y ilg an   arq o n ch ad an   qiya  taxta- 
ch ad an  y u rish  y o k i em aklash,  h alq ad an -h alq ag a,  d o irad an -d o irag a o 'tis h ­
ga,  shuningdek,  1 0 -1 5   sm   b alan d lik d ag i to ‘siq lard an  h atlab  o ‘tishga,  ba- 
landlikda  q o ‘llarni  y o n g a  qilib  tu rish g a,  aylanishga.  oyoq  u c h id a  k o ‘ta- 
rilish g a o^rgatish.