Sh. Sodiqova

V  bob.  JISM O NIY TARBIYA
.  _ 
,  . 
. 
T arbiya turlari  xilm a-xil ta s n if etilish tav-
Jism oniy tarbiyaning 
. „ 
.. 
,  . 
.,
.  . 
sm g a  ega.  K o 'p ro q  
um um lasngan  tasnif
m ohiyati 
,
o 'z id a   aqliy,  m eh n at, jism o n iy  tarbiyani
Jism oniy  tarb iy a  degan d a  org an izm n in g   m o rfo lo g ik   va  funksional 
riv o jlan ish in i  ja m iy a t  talab lari  d arajasid a  am alga  oshirish,  jism o n iy  
sifatlarni,  qob iliy atlarn i  rivojlantirish,  jism o n iy   m ad an iy at  v a   sport 
so h asig a taalluqli  m axsus  b ilim larni  o ‘zlash tirib   olish tushuniladi.
Jism oniy tarb iy a -  ta rb iy ala n u v ch ilam in g  jism o n iy  v a  sp o rtg a oid fao ­
liyatlarini m aq sad g a y o ‘naltirilgan,  aniq tashkil  etilad ig an  v a  rejali tarzd a 
am alg a  oshirish tizim i.
M ak tab g ach a  ta ’lim   davrida  b o lalarn i  jism o n iy   to m o n d an   tarb iy a- 
lash n in g  asosiy m aq sad i b olalardagi tu rli k o 'n ik m a  v a  m alak alarn i  sh ak l­
lantirish,  ulardagi  kuchlilik,  tetik lik ,  chaqqonlik,  ziy rak lik   kabi jism o n iy  
sifatlarni  riv o jlan tirish d an   iboratdir.  M u n tazam   ra v ish d a  o ‘tk azilad ig an  
jism o n iy  m a sh g 'u lo tla r bolalarning o ‘sish va riv o jlan ish  ja ra y o n ig a  ijobiy 
t a ’sir  qilib,  ijodiy  im k o n iy atlarin i  oshiradi.
B o lalarn in g  jism o n iy  m ad an iy atin i  shakllantirish k o ‘p g in a vazifalarn i 
m u v affaq iy atli  h al  etishni  talab   etadi.  Jism oniy  ta rb iy an in g   v azifalari 
xilm a-x il  boT ib,  p ed ag o g ik ad a  qator  tasn iflar  y aratilg an .  Jum ladan, 
V .A .Slastenin, I.F.Isayev, E .N .S h iy an o v lar jism o n iy  tarb iy an in g  quyidagi 
v azifalarin i  ajratib k o ‘rsatishadi:
1)  bolalarning  jism o n iy   t o ‘g ‘ri  riv o jlan ish ig a  y o rd a m   b erish   -   orga­
n izm n in g  m o rfo lo g ik  v a fu n k sio n al riv o jlan ish in i ta ’m in lo v ch i ish ch an lik  
q o b iliy atin i  oshirish,  uning  tashqi  m u h itn in g   noqulay  v aziy atlarig a 
b arq aro r qarshi  tu ra olishini  m ustahkam lash;
2)  asosiy  h arak atlan tiru v ch i  sifatlarni  riv o jlan tirish  -  b o lan in g   xilm a- 
xil h a rak atg a doir fao liy atg a q o b iliy atlilig i u ning barcha jism o n iy  sifatlari
-  kuchlilik,  chidam lilik,  ch aq q o n lik  v a  ep ch illik n in g  y u k sak  u y g ‘u nlikda 
riv o jlan ish in i ta ’m inlaydi;
3)  hayotiy  m u h im   h arak atg a   oid  k o 'n ik m a   v a   m alak alarn i  shak llan ­
tirish   -   b o iad a  m ax su s  h a rak atg a  doir  bilim ,  k o ‘n ik m a  v a  m alak alarn i 
tark ib   toptirish.  H ara k atg a  d o ir  tasav v u rlarg a  tay an g an   h o ld a  bola  tu rli 
sh aro itlard a  o ‘z  x atti-h arak atlarin i  b o sh q ara  olish  im k o n iy atig a  ega 
boT adi;
63

---

4) jism o n iy   m a d an iy a tn in g  tizim li  m a sh g 'u lo tla rig a   b arq aro r q iziq ish  
v a e h tiy o jla rn i tarb iy alash .  S o g ‘lom  tu rm u sh  ta rz i aso sid a b o lan in g  doim iy 
rav ish d a  o ‘z -o 'z in i  jism o n a n   riv o jlan tirish g a  ichki  tay y o rlig i  yotadi.  U  
m u n taza m  jism o n iy  m ash q la r b ilan  sh u g 'u lla n ish  v a  bo lalarn in g  jism o n iy  
m a s h g 'u lo tla rg a  fao l m u n o sab ati  n atijasid a y u z a g a  keladi;
5) jism o n iy  m ad an iy at v a sport, tibbiy va gigiena sohalariga oi d m inim um  
nazariy bilim lam i  egallash zarurligi.  B olalar kun tartibi v a  shaxsiy  gigiena 
haqida, jism o n iy   m ad an iy at v a  sportning salom atlikni m ustahkam lashdagi 
aham iyati h aqida aniq ta s a w u rla rg a  ega  b o 'lish i  z a ru r15.
B .T .L ixachev jism o n iy   ta rb iy an in g   quyidagi  v az ifalarin i  ajratib  k o ' r- 
satadi:
1)  riv o jlan tiru v c h i  -   b olalarning  jism o n iy   k uchini  v a  nerv   tizim ini 
tak o m illash tirish ,  o ‘zgaru v ch an  vaz iy atla rg a  m o slash u v in i t a ’m inlash;
2)  tarb iy av iy   -   b o lalard a  m a ’n av iy -ax lo q iy   sifa tla rn in g  tark ib iy   topi- 
sh ig a erishish.  B o sh q ach a  aytganda,  “ S o g ‘lo m  ta n d a -  so g '  aq l” ;
3)  t a ’lim iy  -  bo lalarn i jism o n iy   m ad an iy a tn in g   n azariy   aso slari  bilan 
tanishtirish,  u n in g   inson h ay o tid ag i  ah am iyatini tu sh u n ib   yetish;
4 ) so g ‘lo m lash tiru v ch i -  b o la lard a  harak a tg a d o ir sifatlam i tark ib  to p ­
tirish,  u larn in g  b aq u v v at v a tetik lash u v ig a  k o 'm ak lash ish ;
5) u m u m m ad an iy  -  b o 's h  vaqtni m azm u n li  v a  fo y d ali  o 'tk a z is h 15.
I.P.Podlasiy  to m o n id an   ta k lif  etilg an  jism o n iy   tarb iy an in g   vazifalari
V .A .Slastenin,  I.F.Isayev,  E .N .S h iy a n o v lar tasnifiga m os  kelib,  shu b ilan  
birg a  jism o n iy   tarb iy an in g   y a n a  ikkita  funksiyasi  alo h id a  ajratib   k o ‘r- 
satilgan:  1)  tarb iy alan u v ch ilard a  estetik   sifatlam i  tarb iy alash ;  2 )  ta rb i­
y alan u v ch ilard a ax lo q iy   sifa tlam i  tarbiyalash.
P e d a g o g   olim a  P.  Y usupovaning  fikricha,  m ak tb ag a ch a  ta ’lim   y o sh i­
dagi  b o lalar organ izm in in g   o ‘z ig a  xo s to m o n i  shundaki,  u ju d a  te z  o ‘sadi 
v a   rivojlanadi.  Shu  b ila n   birga  o rganizm   funksiyalari  v a   sistem alarining 
sh ak lla n ish i hali tu g allan m a g an  b o 'la d i,  shunga k o 'r a  u tez jaro h atlan ad i. 
S hu n in g   u ch u n   b o la la m i  jism o n iy   tarb iy alash d a  q u y id a g ilar  birinchi 
darajali v azifa lar h isoblanadi:
1.