§. Чиқищ келишиги формасидаги от гапда қуйидаги ва- анфаларпп бажаради:
1,'Ним а д а н? сўроғига жавоб бўлиб, воситали тўлдирувчн бўлиб келади. Бу вақтда чиқиш келишигидаги от қуйидаги маъ- нӧларни англатади:
Ҳаракатнинг манбаини билдиради: Ҳолматжон ўзи айтиб берган гапларидан ўзи таъсирланиб кетган эди. (С. Аҳм.) Бйлким, Гулноранинг ўзидан сўраб кўрармиз? («Саодат».)
Б. Предметнинг иимадан ишланганини билдиради: Оппощ каламеккадан китель ва шим кийган хушфеъл йигитча диван* да ўтирарди. (С. Назар.) Боғлар ранг-баранг гуллардан янги кўйлак кийди. (С. Назар.) Чиқиш келишигидаги бундай отлар кесим вазифасида ке- лиши ҳам мумкии:
Бу йил Бекободда яна бир қўрғон, Қўрғонки, пўлатдан девори, томи (Р. Бобожон.) Қисслаш аиглашилади: Асал цанддан ширин. Олимлик игна билан қудуқ қазишдан ҳам оғир. (М. Крриев.) Ахир, жа- ҳаннам ёқасида туришингни ҳис этишдан даҳшатлироқ нарса борми оламда! (Ж. Абдуллахонов.) Йўқ, вазири калон, баъзан қалам қаличдан ўткирлик қилур. (В. Саъдулла.) Бу қуш ўзи- шшг чиройлилиги билан товуқ ва ўрдакдан бутунлай фарқ қаларди. (Ж. Абдуллахонов.)
Қ и м д а н? сўроғига жавоб бўлган чиқйш келишигидаги сўзлар ҳам шу маънони англатиши мумкин: Ҳеч кимни ёқтир- майдиган киши ҳеч кимга ёқмайдиган кшиидан бахтсизроқдир. (С: 3.) Муҳтарам вазири муаззам, шоирга назм.ини қадрлов- чидап ортиқ киши бўлмас. (В. Саъдулла.) Қалбаки дўст очиқ
душмандан ёмон. Ҳунарсиз одамниня ҳассасиз кўрдап фтр>щ йўҚ- (У. Умарбеков.) Унта цўрщоцдан иккита ботир яхши. (Ма- қол.) Қиёслаш қ а е р д а н?, қ а ч о н г и д а н? сўроқларига жа* воб бўлганда ҳам ифодаланиши мумкин. Бунда чнқиш кели- шигидаги сўз иккинчи даражали бўлаклардан бири бўлиб ке^, лади: Сув бултургидан озу, ер кўпайган. (77. Қ.) Бир куни Гул| чеҳра уйга одатдагидан кеч қайтди. (У. Умарбеков.)— Наҳотч ки, Мингбулоқ Тошкентдан яхши бўлса? (У. Умарбеков.) Кеч* қурун Ёлқин акам одатдагидан эртароқ келди. (П. Қ.) Г. Тўдадан бирини, бутуннинг қисмнии билдиради. Бунда иккн ҳолат бор:
чиқиш келишиги формасида келиб, кимдан?, н и м а- д а н? сўроқларига жавоб бўлади. Бунда бутушшиг қисми ифо- да қилинади: Ҳофизлар Навоий ғазалларидан ўщшарди. (С. Аҳм.) Азиз болани ердан даст кўтариб олиб, суюб эркала- ди, юзчсўзларидан ўпди. (Ҳ. Ғ.) Активлардан учта кўмакчи группа ташкил қилинди. (А. Қ.) Олижаноб профессорникг об- рази Саодатнинг хотирасидан ўчмас жой олди. (Е. Ш.) Чол- лардан кимдир «Дўст, кам бўлма!»—деб қичқираи. (А. Қ.)
чиқиш келишиги қаратқич келишиги вазифасида келнб, кимдан?, нимадан? сўроқларига жавоб бўлиб, тўдадан бирини ифода қилади: Сеялкалардан бирида Бекбўтанинг ўзи ўтирибди. (Ш. Р.) Бир пайт душман еолдатларидаш бира жш томон эмаклаб келаверди. (Ҳ. Ғ.) Кечқурун Сидиқжонни кўр- гани болалигидаги ўртоқларидан бири келди. (А. Қ.) Ана шу кунларда эюангчилардан бири Ленинграддан кичкинагина совға олди. (Ж. Абдуллахонов.)
Д. Иш-ҳаракатда восита бўлган предметни бнлдиради: Де- разалардаы ҳамма ёқ яққол кўзга ташланаб турйди. (Ж. М- дуллахонов.) Мен ойингиз бериб юборган гўштдан қиймалт. мастава қилдиа.. (П. Қ.) Клубга кироверишда қўйилган маг- нитафондин кетяа-кет қўшщлар янграйди. (Ж. ■Ш&ўшахвшш.) Юқоридаги маъно чиқиш келйшигидаги сўз қ а е р д а н? сўроғига жавоб бўлганда ҳам ифодаланиши мумкин. Бу вақт- да чиқиш келишигидаги сўз гапда ҳол бўлиб келади: Ойқиз ана шу йўлдан борарди. (Ш. Р.) Алишер боғдаги слғизоёқ йўл- дан овоз келаётган тарафга қараб юрди. (Л. Бать.) Қ а е р д а н? сўроғига жавоб бўлиб, иш-ҳаракатнинг чи- қиш ўрнини англатиб, гапда ўрин ҳоли бўлиб келади: Фацат эринчоқ хўрозларгина ҳар замонда олис-ӧлислардаи овоз бе- риб қўйишади. (С. Аҳм.) Бир нафасдан сўнг учовлон боғча- дан чиқдилар. (Ж. Абдуллахонов.) Булар кабинетдаа- қабул- хонага чиққанда, телефон жиринглаб қолди. (Ҳ. Ғ.) Кўп ўтмай ичкари хонадан профессор чиқди. (У. Умарбеков.) Эшиги очиқ нариги хонадан пианино овози эшитилмоқда эди. (П. Қ.)
Юқоридаги маъио от + кўма,кчи + чиқиш келишиги формаси- даги конструкция орқали ҳам ифодаланишн мумкин: Она-бола
нонушта қилаётганларида гузар тарафдан Абдулла бақироқ- нинг овози келди. (С. Аҳм.) Адир орқасидан баркашдек ой ку- тарилмоқда. (С. Аҳм.) Оёқ шарпасидан чўчиган уч-тўрт бақа кўкатлар орасидан ўзини сувга отди. (С. 3.) Мактаб томондан ҳали ҳам музика оҳанглари эшитилиб турарди. (У. Умарбеков.) К и м д а н?, н и м а д а н? сўроқларига жавоб бўлиб, иш- ҳаракатшшг маибаи, ўрнини билдиради ва гапда тўлдирувчи бўлиб келади: Биз бир ота-бир онадан икки ўгил эдик. (77. Қ.) Баланд симёғочлардаги радиокарнайлардан то ярим кечагача қўшиқ тинмади. (С. Аҳм.) Машинадан бирин-кетин жиянчалар туша бошлашди. (П. Қ.) Қўйинг, яхшиси, одобдан четга чиқ- майлик. (Ж. Абдуллахонов.) Айтмоқчи, Ҳошимдан хабар бор- ми? (Ж. Абдуллахонов.)
Н и м а д а н? ёки нима с а б а б л и? сўроқларига жа- воб бўлиб, иш-ҳаракатнинг бажарилиш сабабини англатади ва гапда сабаб ҳоли бўлиб келади: Едгор чолнинг соддалиги- дан ҳузур қилиб кулди. (У. Ҳошимов.) Одамлар севиичдан фа- қат кулишарди, холос. (Ж. Абдуллахонов.) Булар учови ғаза- бидан гувиллаётган оломоннинг ичига кириб қолди. (М. Горь- кий.) Юлдуз таажжубдан ўзини босолмади. (М. Муҳамедов.) Феруза Норқўзининг ўз бригадаси аъзоларига меҳрибонлиги- дан қувонди. (Ҳ. Ғ.)
Қачондан? сўроғига жавоб бўлиб, иш-ҳаракатнинг бажарилиш пайтини англатади ва ганда иайт ҳоли бўлиб ке- лади: Иккаласи ёшликдан бирга ўсишган. (М. Қориев.) Илк тонгдан булбуллар овози эшитила бошлади.
Чиқиш келишиги формасидаги сўз кўмакчи сўзлар билан кенгайиб, ажратилган бўлак функциясида ҳам келиши мум- кин: Қамишкапаликлар, одамларни номлари билан аташдан кўра, хусусиятлари билан таърифлашни афзал кўрардилар.
; (а. қ.) §. Чиқиш келишиги деярли белгисиз формада қўллан- майди. Уюшиқ бўлакларда охирги бўлакка қўшилиб, яхлитлов- чи форма вазифасини бажаради: Боғлар, токзорлар ва полиз- лардан ҳушбўйлик анқир эди.
Баъзи чиқиш келишигидаги сўзларда -дан аффикси ўз функ- циясиии йўқотган. Бундай сўзлар равишга айланган: Бирдан шабада унга ғалати бир овоз олиб келди. (С. Аҳм.) Уқий- миз. Ҳаммамиз уқиймиз. Сиртдан ўқиймиз. (У. Умарбеков.) Чўл офтобида қоп-қора бўлиб кетган девқомат акам бирдан кўз ўнгимда гавдаланди. (П. Қ.) Чиқиш келишигидаги сўзлар кесим бўлиб келганда, -гли юкламаси тусловчи аффикслар олиб келиши ҳам мумкин: Бо- лам, қурилишданмисизлар, дейман? Жўналиш келишиги §. Жўналиш келишиги формаси -га аффикси орқали ясалади. Бу келишикдаги от иш-ҳаракат йўналган нредметни
аяглатади: мактаб + га — мактабга, иш + га — ишга, завод +
