Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Lorens egri chizig'i

Real hayotda mutlaq tenglik va mutlaq tengsizhk holatlari mavjud bo'lmaydi. Balki aholining ma'lum guruhlari o'rtasida daromadlarning taqsimlanishi note.kis ravishda boradi. Bunday taqsimlanishni Lorens egri chizig'i' deb nomlanuvchi 0E egri chizig'i orqali kuzatish mumkin. Aholi guruhlari ulushi va daromad ulushini birlashtioivchi egri chiziqdan ko'rinadiki, aholining dastlabki 20 foiziga daromadlarning juda oz (tax- minan 3-4 foizgacha) qismi to'g'ri keladi. Keyingi guruhlarga to'g'ri keluvchi daromad ulushi ortib boradi. Daromadning eng katta qismi (de- yarh 60 foiz) aholining so'nggi 20 foiziga to'g'ri keladi. Bu guruh chegarasi ichida ham daromadlar notekis taqsimlangan, ya'ni dastlab­ki 10 foiz taxminan 20 foiz daromadga ega bo'lsa, keyingi 10 foizga daromadning deyarli 40 foizi to'g'ri keladi va h.k.

Mutlaq tenglikni ifodalovchi chiziq va Lorens egri chizig'i o'rtasidagi tafovut daromadlar tengsizligi darajasini aks ettiradi. Bu farq qanchalik katta bo'Isa, ya'ni Lorens egri chizig'i OE chizig'idan qanchalik uzoqda joylashsa, daromadlar tengsizligi darajasi ham shunchalik katta bo'ladi. Agar daromadlarning haqiqiy taqsimlanishi mutlaq teng bo'Isa, bunda Lorens egri chizig'i va bissektrisa o'qi bir-biriga mos kelib, larq yo'qoladi.
Daromadlar tabaqalanishini aniqlashning ko'proq qo'llaniladigan ko'rsatkichlaridan biri ditsel koeffitsiyenti hisoblanadi. Bu ko'rsatkich 10 foiz eng yuqori ta'minlangan aholi o'rtacha daromadlari va lOfoiz eng kam ta'minlanganlar o'rtacha daromadi o'rtasidagi nisbatni ifoda­laydi. Masalan, AQSH va Buyuk Britaniyada bu nisbat 13: lga, Shvetsiya- daesa5,5:lgateng.
Yalpi daromadning aholi guruhlari o'rtasida taqsimlanishini tavsif- lash uchun aholi daromadlari tengsizligi indeksi (Jini koeffitsiyenti) ko'rsatkichi qo'Uaniladi. Jini koeffitsiyenti chizmadagi Lorens egri chizig'i bilan mutlaq tenglik chizig'i o'rtasidagi yuzaning OFE uchburchak yuza- siga nisbati orqali aniqlanadi. Bu ko'rsatkich qanchalik katta boisa, (ya'ni 1,0 ga yaqinlashsa) tengsizlik shuncha kuchli bo'ladi. Jamiyat a'zolari daromadlari tenglashib borganda bu ko'rsatkich 0 (nol)ga intiladi. Masalan, keyingi yarim asr davomida Jini indeksi Buyuk Britaniyada 0,39 dan 0,35 ga qadar, AQSHda esa 0,38 dan 0,34 ga qadar pasaygan.
Bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida iqtisodiy beqarorlik tufayli qarab chiqilgan bu ko'rsatkich o'sish tamoyiliga ega bo'ladi. Umumiy daro­madning tabaqalanishi alohida tarmoqlar va faoliyat sohalarida ish haqi darajasidagi farqlarning ortishi bilan birga boradi. Milliy iqtisodiyotda o'rtacha ish haqining tarmoqlar, korxonalar va ishlovchilar toifalari bo'yicha yuqori tengsizligi tarkib topadi. Daromadlar tengsizligida katta farqlar mavjud bo'lishining asosiy sababi bozor tizimiga asoslangan iqtisodiyotning o'z xususiyatlaridan kelib chiqadi. Respublikamizda ham bozor iqtisodiyotiga o'tish daromadlar tengsizligi muammosini keskin- lashtiradi. Bu yerda asosiy rolni mol-mulk (uy-joy, ko'chmas mulk, aksiya va boshqalarjga ega bo'lish omih o'ynayboshlaydi. Daromadlar­ning tabaqalanish jarayoni yetarli darajada tez boradi, minimal dara- jadan bir necha o'n baravar yuqori daromadga ega boigan ijtimoiy qat­lam shakllanadi. Daromadlarning tabaqalanishi mulkiy tabaqalanishni keltirib chiqaradi. Vaqt o'tishi bilan oilalarning o'z mol-mulkini meros qilib qoldirishi natijasida daromadlar tabaqalanishining kuchayishi ro'y beradi. Har xil oilalar uchun turlicha iste'mol muhiti yaratiladi. Ijtimoiy tenghk va daromadlar taqsimotida adolatrii ta'minlashda muhim rnuam- molar vujudga keladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizhgini keltirib chiqa­ruvchi umumiy omillar ham mavjud bo'ladi. Bularning asosiylari qu- yidagilar:

• 
  kishilarning umumiy (jismoniy, aqliy va estetik) layoqatidagi farqlar;
  
• 
  ta'hm darajasi va malakaviy tayyorgarlik darajasidagi farqlar;
  
• 
  tadbirkorlik mahorati va tahlikaga tayyorgarlik darajasidagi farqlar;
  
• 
  ishlab chiqaruvchilarning bozorda narxlarni o'rnatishga layoqat- lifigi (bozordagi hukmronlik darajasidan kelib chiqib) darajasidagi farqlar.
  

Bunday sharoitda davlatning daromadlarni qayta taqsimlash vazifasi daromadlar tengsizligidagi farqlami kamaytirish va jamiyat barcha a'zolari uchun ancha qulay moddiy hayot sharoitini ta'minlashga qaratiladi.
Daromadlar tengsizligi kamayishining taxminan 80 foizini, aso­san, transfert to'lovlari taqozo qiladi. Aniqroq aytganda davlat transfert to'lovlari eng past daromad oluvchi kishilar guruhi daromadining asosiy qismi (70-75foiz)ni tashkil qiladi va qashshoqlikni yumshatishning eng muhim vositasi liisoblanadi.