Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

Rivojlangan mamlakatlarda 2007-2008-yillarda YAIMning o'sish sur'atlari va 2009-yil istiqbol ko'rsatkichlari

Britaniya
m 2007-yil H 2008-yil m 2009-yil

Diagramma ma'lumotlaridan ko'rinib turibdiki, jahonning rivoj­langan mamlakatlaridagi iqtisodiy o'sish sur'iftlarida keskin o'zgarish sodir bo'lgan. Inqirozdan jiddiy aziyat chekayotgan Buyuk Britaniya va Germaniyada 2009-yilda yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishda 2008- yilga nisbatan 0,1% va 0,2% ga pasayish kutilmoqda. Shu o'rinda aytish lozimki, hozirda rivojlanib borayotgan moliyaviy inqiroz inflatsiya, qator banklar va moliyaviy muassasalarning tanazzulga yuz tutishi ta'sirida ishsizhk, ishlab chiqarish sur'atlarining pasayishi va boshqalar negizida iqtisodiy inqiroz shaklida kuchayib bormoqda. Bundan ko'rinadiki, hozirgi jahon mohyaviy inqirozining o'ziga xos xususiyati — bu uning iqtisodiyotning mohyaviy sektoridan boshlanib, real sektoriga o'tgan- ligidir.

Prezidentimiz o'z asarlarida global moliyaviy inqiroz holatini va uning yuz berishi mumkin bo'lgan oqibatlariga doir materiallarni o'rganish va umumlashtirisb natijasida keltirib chiqarilgan to'rtinchi xulosani quyidagicha bayon etdilar: «To'rtinchidan, jahon moliyaviy inqirozidan imkon qadar tez chiqish, uning oqibatlarini yengillashti- rish ko'p jihatdan har qaysi davlat doirasida va umuman, dunyo ham- jamiyati miqyosida qabul qilinayotgan chora-tadbirlarning qanchalik samaradorligiga, ularning bir-biri bilan uyg'unligiga bog'liq*¹. Shu­ningdek, 2008-yil noyabr oyida Vashingtonda, jahon yalpi mahsulo- tining 85 foizi ishlab chiqaradigan 20 ta yirik davlat ishtirokida boiib o'tgan samm.it global moliyaviy inqirozning ko'lami tobora kengayib borayotganini tasdiqlagani, ushbu sammitda bo'lib o'tgan muhoka- malar bugun jahon mohyaviy inqirozining oldini olish haqida emas, balki undan qanday qilib chiqish yo'llari izlanayotganligidan darak berishini ta'kidlab o'tdilar.
Jahon mohyaviy inqirozi aksariyat rivojlangan mamlakatlar moliya tizimini tubdan isloh qilish zarurligini keltirib chiqardi. Shunga ko'ra, AQSH va yevropa Ittifoqi mamlakatlari o'zlarining bank tizimlarini inqirozdan qutqarish uchun yirik tijorat banklarining aksiyalarini sotib olib, ularni budjet mablag'lari hisobiga Iikvidli aktivlar bilan ta'minlay boshladi.
AQSH hukumati iqtisodiyotga yirik masshtabdagi davlat aralashuvi siyosatini yurita boshladi. AQSHning sobiq moliya vazirining tashabbusi bilan Kongress «Polson rejasi» deb nomlanuvchi rejani qabul qildi. Mazkur rejaning umumiy hajmi 700 mlrd. dollarni tashkil qiladi.
Yevropa Ittifoqi mamlakatlari inqirozdan chiqish bo'yicha tijorat banklari kredidari uchun davlat kafolatlari tizimidan foydalanishga keli- shib olishdi. Bu holatda kafolatlar banklararo kreditlar bo'yicha 5 yil muddatga taqdim e'tiladi va hukumat banklarning imtiyozli aksiyalarini sotib olish orqali ularni qo'llab-quwatlash imkoniyatlariga ega bo'ladi. Masalan, AQSHda Federal zaxira tizimi qimmatli qog'ozlarni sotib olish, xususiy sektorni to'g'ridan-to'g'ri moliyalashtirish amaliyotiga o'tish orqali likvidlilikni taminlashning yangi usuliga o'tdi.
Buyuk Britaniya hukumati banklar va moliyaviy muassasalar ak- siyalariga 37 mlrd. funt sterling mablag'larini investitsiya qilishini e'lon qildi. Germaniya hukumati esa, bank tizimini qo'llab-quwatlash uchun kapital va kreditlar bo'yicha kafolatlar shaklida 500 mlrd. yevro ajrati- shini e'lon qildi. Avstraliya hukumati esa barcha omonatchilar pul jamg'armalarini 3 yilga kafolatlashini e'lon qildi va ipoteka qimmatli qog'ozlarini sotib olish uchun 2,6 mlrd. dollar mablag' ajratdi (19.3- jadval)¹. Yevropaning yirik banklari milliylashtirildi, ya'ni davlat to­monidan sotib olindi.

19.3-jadval