Sh. N. Fayzimatov

 
7.3 Yukni tushiruvchi mexanizmlar va avtooperatorlar. 

---

190 
Avtomatlashtirish jarayonida detallarga to’liq ishlov berilganidan so’ng 
ishchi pozitsiyadan chiqarish, ya’ni ularni tushirish zarur. Buning uchun ba’zi 
hollarda maxsus qurilma – yukni tushiruvchilardan foydalanishga to’g’ri keladi. 
Ularning konstruksiyasi yuklovchilarga nisbatan biroz oddiyroq, chunki Yukni 
tushirish jarayonida mahsulotlar orientirini yo’qotilishi ruhsat etiladi. YUk 
tushiruvchilar sifatida ko’pincha oddiy itaruvchilar, tashlab Yuboruvchilar va 
boshqalardan foydalaniladi. Lekin shunday operatsiyalar borki, tushirib olishni 
mexanizasiyalash katta ahamiyatga ega, masalan sovuqlayin shtamplovchi ishlar. 
Bir qator holatlarda shtamplangan detal puanson yoki matrisada qoladi va 
tushirib yuborish kerak. Shtamplangan detallarni tushirib olish uchun (qo’l 
hizmatidan foydalanilganda) ketadigan vaqt oddiy shtamplarda ushbu operatsiya’ni 
bajarish uchun ketadigan umumiy vaqtning 35-50% (yordamchi vaqtlar bilan 
birgalikda) tashkil etadi. 
Ushbu vaqtni kamaytirish, shtamplangan detalni tushirib olishda inson 
bevosita ishtirok etishini yo’qotish yoki texnologik chiqindilarni kamaytirish 
uchun shtampga maxsus mexanizmlar kiritish yo’li bilan bajarish mumkin. 
Tushirib olishni mexanizasiyalash unumdorlikni oshiradi va mehnat 
sharoitini yaxshilaydi, qo’l mehnati bilan detallarni tushirib olishda ehtimoli 
bo’lgan bahsiz xodisalarni to’liq bartaraf etadi. Shtamp konstruksiyalari va 
shtamplanadigan detallar shakllari turlicha bo’lganligi sababli detallarni tushirib 
olish uchun turli-tuman mexanizmlar mavjud. 
Avtooperatorlar. 
Avtooperatorlarning ish jarayoni ancha murakkab: ular 
mashinaga yuklash hamda yukni tushirib olishni bajaradi, ba’zida esa qo’shimcha 
transportlash operatsiyasini bajaradi. 
Avtooperatorning ish jarayoni quyidagilardan iborat: shesternyalarga ishlov 
berish jarayoni tugallangach qisqich bo’shatiladi, detal ko’tariladi va avtooperator 
tutgichi dastgoh ishchi zonasiga, detal tagiga kiritiladi. Shundan so’ng tutgich 
ko’tariladi va detalni mashinalararo traspartyorga o’tkaziladi, transpartyor mashina 
tomonidan barcha tarmoq uchun bir tizimda joylashtirilgan bo’lib, dastgohlar 
ishlamaydigan zonada joylashgan, detal unga tushiriladi. Bunday holatda tutgich 

---

191 
zagotovkani bir qadamga siljishi va yana yangi zagotovkani joylashtirishga imkon 
yaratadi va uni mashinani ishchi zonasiga o’tkazadi, qisqichli qurilma tushiriladi. 
Avtooperatorlar xalqalarga ishlov berish uchun keng qo’llaniladi. 
Zagotovkali patron dastgoh patronlar kulachogi zonasiga kirib, zagotovkani 
bo’shatadi va uni dastgoh patronlari tayanchiga siqadi. Zagotovka dastgoh 
patronlariga siqilgach, itargich orqaga – daslabki holatiga qaytadi. SHu bilan 
avtooperator ishi yakunlanadi. Dastgoh shpindeli aylana boshlaydi, shpindelli 
baraban o’giriladi va yuklash pozitsiyasiga ishlov berilgan xalqa bilan navbatdagi 
shpindel keladi. So’ng barcha jarayon tushirish va o’rnatish qaytariladi. Ishlov 
berilgan va zagotovkani tayyorlashni avtooperator, boshqa shpindellarda 
xalqalarga ishlov berilayotgan vaqtda bajariladi, ya’ni qo’shimcha ish vaqti 
sarflanmaydi. 

---

192