Sh. N. Fayzimatov

Ishchi davri.
Ko’pincha ishchi mashinalarda ma’lum bir davr ichida ayrim 
holatlar va harakatlar chiqarilayotgan mahsulotni diskretligini hisobiga vaqti-vaqti 
bilan qaytarilib turadi. Ushbu mashinalarni ishini ko’zatilganda, ish bajaruvchi 
mexanizmlarning ishlov berishini amalga oshirishida harakatini qaytarilishi va 
texnologik ta’sir etishga bog’liq bo’lmagan, ammo ularga sharoit yaratishdagi 
yordamchi harakatlar borligi ko’zga tashlanadi.
Mashinani ishga tushirilganda oldin yordamchi harakat: zagotovkani 
uzatish va qisish, Yurgizish, asbobni ishlov berish zonasiga keltirish va xokazolar, 
hamda ushbu ishlar davomiyligi t
c
(3.1–rasm). Keyin t
a 
davomiyligida yordamchi 
ishlar: asbobni qaytishi, detalni bo’shatish, o’Chirish, ishlov berilgan detalni olish 

---

106 
va hokazolar. Agarda mashinada nosozliklar bo’lmay normal holatda o’z 
funksiyasini bajarish ilojisi mumkin bo’lsa, texnologik jarayon davom etadi, ya’ni 
yangi zagotovka uzatiladi, qisiladi va hokazolar birin-ketin bir hil interval 
davomida qaytariladi. Buni o’z navbatida ishchi sikl (davr) T deyiladi. 
Demak, ishchi davri – bu mashinani ikkita bir xil operatsiya’ni bajarishida 
asosiy ishchi mexanizmlarini to’xtamay ishlashi tushuniladi. 
Mashinani ishchi sikli asosiy va yordamchi ishlar davomiyligini qo’shilishi 
bilan aniqlanadi. 
T=t
a
+t
c1
+t
c2
=t
a
+t
c
3.1-rasm. Mashinani ishchi davrini tashkil etuvchilari. 
Bu erda t
a
-asosiy ishchi Yurish vaqti; s-salt Yurish vaqti; 
Ishchi yurish harakati deganda ishlov beriladigan materialga texnologik
ta’sir etuvchi harakatlar natijasida ishlov berish, nazorat, yig’ish va hokazolar 
tushuniladi. Ayrim ishchi va salt yurish harakatlari vaqt ichida bir-birini to’ldirishi 
mumkin.
Ishchi mashinaga qo’yiladigan asosiy talablardan biri mustaqil ravishda 
ishchi yurishni bajarishi, ya’ni ishchi yurish mexanizmlarini mavjudligi bilan 
ifodalanadi.
Agarda mashina ishchi Yurishdan tashqari mustaqil ravishda salt yurishni 
hamda alohida harakatlarni ketma-ketlikda boshqara olsa, u avtomatlashtirilgan 
ishchi mashina hisoblanadi.