Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Fizik-kimyoviy xossalari. Zarin.  Toza  zarin  hidsiz,  rangsiz, 

uchuvchan  suyuqlik.  Qaynash  harorati  151,5ºC.  Suv  va  organik 

kislotalar  (dixloretan,  benzol,  benzin,  spirt  va  boshq.)  hamda 

yog‘larda tez eriydi. Zarin bug‘larining havodagi zichligi 4,86. 

Zoman  (metilfosfon  kislotaning  ftorangidrid  pinokolinli  efiri) 

meva  hidini  beruvchi,  aralashmalar  tarkibida  kamfora  hidini 

beruvchi  rangsiz  suyuqlik.  760  mm  sim.ust.da  qaynash  harorati 

198

o

C.  Zaringa  nisbatan  barqaror.  Yerda  odatdagi  haroratda  1–2 

hafta  davomida  saqlanib  turadi.  Havoga  nisbatan  6,33  marta  og‘ir. 

Suvda  qiyin  eriydi.  Biroq  organik  eritmalarda  yaxshi  eriydi.  Zarin 

kabi zararsizlantiriladi. 

Vi-iks gazlar  (VX,  fosforiltioxolinlar,  fosforilxolinlar)  –  nom-

lanishi  va  tuzilishiga  ko‘ra  bir-biriga  yaqin  bo‘lgan  bir  qator 

jangovar  zaharli  moddalar  turkumi.  Kahrabo  rangidagi,  mashina 

yog‘ini eslatuvchi suyuqlik. Qaynash harorati 300

o

C. Suvda yomon, 

organik  eritmalarda  yaxshi  eriydi.  Uchuvchanligi  past.  Bug‘lari 

havodan  9,2  marta  og‘ir.  Zarin  va  zomanga  nisbatan  zaharli. 

Hududda  zaharli  ta’siri  yozda  bir  necha  haftagacha,  qishda  1–16 

haftagacha saqlanib turadi. 

---

30

Tabun.  Achchiq  bodom  hidini  beruvchi  rangsiz  suyuqlik. 

Qaynash  harorati  235ºC.  Suvda  sekin  eriydi.  Ishqorlar  yordamida 

degazatsiya  qilinadi.  Xususiyatlari  jihatidan  zarin  yoki  zomanga 

yaqin. Zaringa nisbatan 2 barobar zaharli.  

Forfororganik birikmalarning ko‘plab boshqa turlari ham mavjud 

bo‘lib, ulardan har xil sohalarda keng foydalaniladi.