Sh. E. Umidov, Z. A. Djabborov nazorat va standartlashtirishning huquqiy asoslari

Birlik va o‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari
Kattaliklarning  birliklarini  belgilash  va  yozish  borasida 
standartlar  asosida  me’yorlangan  tartib  va  qoidalar  mavjud.  Bu 
qoidalar­va­tartiblar­GOST­8.417­81­da­atroflicha­yoritilgan.

---

59
1-jadval
Kattalik
Birlik
Nomi
O‘l- 
chamligi Nomi
Bel-
gisi
Ta’rifi
Uzun-
lik
L
metr
m
Metr  –  bu  yorug‘lik  1/299792458  s  vaqt 
oralig‘ida  vakuumda  bosib  o‘tiladigan 
masofa.
Massa
M
kilo-
gramm kg
Kilogramm  –  bu  massa  birligi  bo‘lib, 
xal qaro  kilogramm-prototipining  massasi-
ga teng.
Vaqt
T
sekund
s
Sekund  –  bu  seziy-133  atomi  asosiy  hola-
tining  ikki  o‘ta  nozik  sathlari  orasidagi 
bir­biriga­ o‘tishiga­ muvofiq­ keladigan­ nur
-
lanishning 9 192 631 770 davridir.
Elektr  
toki 
(elektr 
tokining 
kuchi)
1
amper
A
Amper – bu vakuumda bir-biridan 1 m ora- 
liqda  joylashgan,  cheksiz  uzun,  o‘ta  kichik 
dumaloq  ko‘ndalang  kesimli  ikki  para l - 
lel  to‘g‘ri  chiziqli  o‘tkazgichlardan  tok 
o‘tganda o‘tkazgichning har 1 m uzunligida 
2 · 10
–7
  H  ga  teng  o‘zaro  ta’sir  kuchi ni  hosil 
qila oladigan  o‘zgarmas tok kuchi.
Termo-
dinamik 
harorat
θ
kelvin
K
Kelvin  –  bu  termodinamik  harorat  birligi 
bo‘lib,  u  suvning  uchlanma  nuqtasi  termo-
dinamik haroratining 1/273,16 qismiga teng.
Modda 
miqdori
N
mol
mol
Mol  –  bu  massasi  0,012  kg  bo‘lgan  ugle-
rod-12  da  qancha  atom  bo‘lsa,  o‘z  tarkibi-
ga  shuncha  elementlarni  olgan  tizimning 
modda  miqdoridir.  Molni  tatbiq  etishda 
elementlari  guruhlangan  bo‘lishi  lozim 
va  ular  atom,  molekula,  ion,  elektron  va 
boshqa  zarrachalar  guruhlaridan      iborat 
bo‘lishi mumkin.
Yorug‘-
lik kuchi
J
kan-
dela
cd
Kandela – bu berilgan  yo‘nalishda 540–10 
Hz  chastotali  monoxromatik  nurlanishni 
tarqatuvchi  va  shu  yo‘nalishda  energetik 
yorug‘lik kuchi 1/683 
W/sr
 ni tashkil etuvchi 
manbaning yorug‘lik kuchidir.

---

60