Sh. Djumanov, S. Sayfiddinov

Dastgohlarning geometrik aniqligi, ularni  

rostlash va sozlash

Detallarga ishlov berish aniqligiga dastgohning geometrik 

aniqligi, to‘g‘ri rostlanganligi va yaxshi sozlanganligi ko‘p ta‘- 

sir ko‘rsatadi.

Geometrik aniqlik dastgoh qismlari o‘qlarining o‘zaro paral- 

lelligi yoki peфendikularligi, stollar va karetkalarni surganda 

ularning sathlari o‘zgarishi hamda vallarning o‘q va radius 

bo‘yicha tepishi bilan xarakterlanadi. Dastgohlarning geometrik 

aniqligi ularning puxta tayyorlanganligiga hamda yeyilish 

darajasiga bog‘liq. Dastgohlar uch klassga: yuqori aniqlikdagi, 

o‘rtacha aniqlikdagi va past aniqlikdagi dastgohlarga bo‘linadi.

Yog‘ochsozlik korxonalarida o‘rtacha va past aniqlikdagi 

dastgohlarga  disk  arrali  dastgohlar,  yuqori  aniqlikdagi  va 

o‘rtacha aniqlikdagi dastgohlarga esa frezalash, uzunasiga fre- 

zalash va parmalash dastgohlari kiradi.

---

12

Dastgoh unsurlarini geometrik aniqlik me‘yorlariga to‘la 

mos keladigan qilib o‘rnatish va mahkamlash kerak. Dastgoh- ni 

mexanika sexining sozlovchi ishchilari vaqti-vaqti bilan soz- 

lab turadilar. Sozlovchilar yo‘naltiruvchi va siquvchi qurilma- 

larning, surish qurilmalarining bir-biriga nisbatan joylashishini, 

karetkalarning to‘g‘ri chiziqli harakatini, stollar, plitalar va 

yo‘naltirish qurilmalarining o‘zaro parallelligini hamda tekisli- 

gini tekshiradilar, vallar va shpindellarning tepishini bartaraf 

qiladilar. Ular dastgohlarga boshqarish apparatlarining datchik- 

larini o‘rnatish, dastgohlar atrofini to‘siqlar bilan to‘sish hamda 

dastgohlarni moylash qurilmalarini sozlash ishlarini ham baja- 

radilar. Dastgohni rostlash bilan garchi maxsus ishchilar shu- 

g‘ullansa ham, dastgoh noto‘g‘ri rostlanganda detalga ishlov 

berishda ro‘y beradigan nuqsonlarni bartaraf qilish uchun rost- 

lashga doir asosiy tushunchalarni dastgohchining o‘zi ham bi- 

lishi zarur.

Dastgohni rostlashni uni sozlashdan farq qila bilish kerak, 

bunda dastgohni sozlash bilan dastgohchining o‘zi shug‘ullanadi. 

Zagotovkalarning har bir yangi partiyasiga ishlov berishdan 

oldin dastgohchi o‘z dastgohini sozlashi, ya‘ni uning tayanch 

va yo‘naltiruvchi qismlarini, kesish asbobi va moslamalarini 

bir- biriga nisbatan ma‘Ium vaziyatda to‘g‘ri o‘rnatishi shart.