Sh. Djumanov, S. Sayfiddinov

17-rasm. Ish qismlarining elektr 

yuritmalari sxemalari:

a-mufta orqali dastgoh valiga, b-tasmali 

uzatma-dastgoh vali orqali, d-uzatish 

zvenolarisiz, e-chastota o‘zgartkichlar 

bilan, 1-stanina, 2-

elektr dvigatel, 

3-tasmali 

uzatma, 

4-

chastota o‘zgartkich.

Elektr dvigatel vali 

(2) 

ga bevosita ulangan shpindellarga 

o‘r-  natilgan  kesish  asboblarining  katta  tezlikda  kesishini 

ta‘minlash uchun yuqori chastotali tokda ishlaydigan elektr 

dvigatellaridan foydalaniladi. Sanoat chastotasidagi tok dastlab 

chastota o‘zgart- gich 

(4) 

ga o‘tadi; chastota o‘zgartgich esa 

dastgohning ish qismiga ulangan elektr dvigatel 

(2) 

ga 

100, 200 

Gs va undan ortiqroq chastotali tok yuboradi.

Surish tezligini ravon o‘zgartirish maqsadida yuritma zan-

jiriga, ko‘pincha, elektr dvigateldan keyin (uzatma soni o‘zgar-

maydigan re duktor oldiga (vari ator) reduktor dastgohning surish 

qurilmasiga uzatma orqali ulanadi.

---

33

18-rasmda  ikkita  yig‘ma  shkivi  bo‘lgan  variatorning 

prinsipial sxemasi berilgan. Va riatorning ikkita konus shkivi 

enli, ponasimon maxsus tasmalar yorda mida juft-juft qilib 

ulangan. Har bir shkiv ikki qismdan iborat bo‘lib, bir qismi 

valga qo‘zg‘almas qilib, ikkinchi qismi qo‘zg‘aluvchan qilib 

sirpanuvchi shponka yoki shlitsalar yordamida mahkamlangan.

Shkiv vali elektr dvigatel va reduktor yoki surish qurilmasi 

vali bilan bog‘langan. Dastak chapga surilganda uzatish soni 

ortadi, o‘ngga surilganda esa kamayadi. Uzatish sonining o‘zga- 

rishiga shkivlar ish diametrlarining o‘zgarishi sabab boiadi. 

Masalan, dastak chapga surilganda shkivlarning harakatlana- 

digan qismlari qo‘zg‘almas qismlaridan uzoqlashib, shkivlar- 

ning ish diametrlari kichrayadi; shkivlarning qo‘zg‘aluvchan 

qismlari esa, aksincha qo‘zg‘almas qismlariga (tasmalar ta‘- 

sirida) yaqinlashib, shkivlarning ish diametrlari kattalashadi. 

Buning natijasida variatorning uzatish nisbati o‘zgaradi va chi- 

qish valining aylanish chastotasi kamayadi. Agar dastak o‘ngga 

(teskari tomonga) surilsa, chiqish valining aylanish chastotasi 

ortadi.

Dastgohlarning yuritmalarida bir pog‘onali ponasimon va 

disksimon variatorlar ishlatiladi.

Qo‘zg‘almas 

val

Qo‘zg‘almas 

blok

Qo‘zg‘aluvchan 

val

Qo‘zg‘aluvchan 

blok