Sh. Abdullayeva I f. d., prof

[304]
. «CAMEL» tizimining tahlil qilinadigan birinchi ko‘rsatkichi 
– 
bank kapitalining yetarliligi
hisoblanadi. Bu ko‘rsatkich ikki 
ko‘rsatkichni tahlil qilish orqali aniqlanadi, ya’ni: 
jami kapitalning 
К
riskka tortilgan aktivlarga nisbati (Art); 
asosiy kapitalning (AK) riskka tortilgan aktivlarga nisbati (Art); 
Kapital yetarliligining minimal xalqaro normasi 8 foiz qilib 
belgilangan. Bazel shartnomasidagi talablarga binoan bank asosiy 
kapitalining jami kapitaldagi ulushi 50 foizdan kam bo‘lmasligi kerak. 
Umuman, Bazel shartnomasiga muvofiq, bank kapitali ikki darajaga 
bo‘linadi; 
birinchi daraja 
asosiy kapitaldan
iborat bo‘lib, unga to‘langan 
aksiyalar summasi, aktivlarni sotishdan yuzaga kelgan kursdagi farqlar 
summasi, zaxira fondining ustav fondini mustahkamlashga doir qismi, 
taqsimlanmagan foyda, sug‘urta fondi kiradi. 
ikkinchi darajada zaxira fondining bir qismi va balans 
hisobvaraqalarda hisobga olinadigan fond mablag‘larini o‘z ichiga 
oladigan qo‘shilgan kapitaldir. 
Shunday qilib, CAMEL reyting tizimi bo‘yicha kapital nazorati 
ushbu jarayonning birinchi komponenti bo‘lib, bunda bank kapitalining 
yetarlilik darajasi, kapitalni ko‘paytirish borasida olib borilayotgan 
faoliyat va dividendlarni to‘lash siyosati tahlil qilinadi. 
Bundan tashqari, kapital tahlili jarayoni bank aksiyadorlarining 
yangilangan ro‘yxati, jami aksiyadorlar ulushining balans hisobotidagi 
to‘langan kapital summasiga tengligi hamda bank kapitali Markaziy 
bankning 2000-yil 26 apreldagi «Tijorat banklari kapitalining yetarlili-
giga qo‘yiladigan talablar to‘g‘risida»gi 420-sonli Nizomi talablariga 
javob bera olishini tekshirish masalalarini qamrab oladi. 
[305]
. Ikkinchi tahlil ko‘rsatkichi 
aktivlar sifatini 
baholashdir. 
Bundan asosiy maqsad muayyan bank aktivlarining riskka tortilganlik 

---

479
darajasini tahlil qilishdir. «CAMEL» tizimida risklar bo‘yicha aktivlarni 
tasniflash 4 guruhga bo‘linadi: 
0 foiz – maxsus aktivlar; 
20 foiz – standart bo‘lmagan aktivlar; 
50 foiz – shubhali aktivlar; 
100 foiz – zarar keltiradigan aktivlar. 
Tijorat bankining moliyaviy ahvolini aniqlashda aktivlar sifatini 
baholash muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularning haqiqiy qiymati 
buxgalterlik hisobida aks ettirilgan qiymatga to‘g‘ri kelmaydi. 
Aktivlarning sifatini tahlil qilish uchun muammoli qarzlarni tasniflash 
asosida berilgan ssudalar va boshqa aktivlarni baholash zarur. 
Aktivlarni andozaviy, shubhali va zarar keltiradigan turlariga 
tasniflash tizimi barcha aktivlar reytingini miqdor jihatdan aniqlash, 
shuningdek, kreditlardan zarar ko‘rish hollariga mo‘ljallangan 
zaxiralarning yetarliligini baholash imkonini beradi. Asosan uzoq 
muddatli ssudalar naqd pullar va vakillik hisobvaraqlari, ssudalar va 
boshqa aktivlar tekshiriladi. 
Aktivlar sifatining tahlilida asosiy e’tibor aktivlarning qaytishiga 
qaratiladi. Ularning holati aniqlanganda, haqiqatan ham, kreditlarning 
o‘z vaqtida qaytarilishi o‘ta muhimdir. Respublikamiz tijorat banklarida 
mavjud o‘z vaqtida qaytarilmagan kreditlar jami summasi kredit 
qo‘yilmalarining 1 foizga ham etmagan holda MDH tarkibidagina emas, 
balki jahon miqyosida ham bu eng yaxshi ko‘rsatkich hisoblanadi. Lekin 
mamlakatimizda olib borilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar maqsadi 
har qanday mablag‘ yuqori darajada samarali bo‘lishiga qaratilgan. 
Aktivlar sifati bankning kredit tavakkalchiligi bilan ham bevosita 
bog‘liq va eng yirik kreditlar tekshiriladi. 
[306]
. Bank faoliyatining asosiy maqsadi, yuqori daromad olishdan 
iborat. Odatda, yuqori daromad oladigan banklar samarali faoliyat 
yuritayotgan bank deb tan olinadi. Biroq