Sh. Abdullayeva I f. d., prof

5.2. Kredit, uning funksiyalari va turlari 
 
[181].
Pul bor joyda qarz olish va qarz berish yuzaga keladi, bu 
ishni banklar bajaradi. 
Kredit deganda 
o‘z egalari qo‘lida vaqtincha bo‘sh turgan pul 
mablag‘larini boshqalar tomonidan ma’lum muddatga haq to‘lash sharti 
bilan qarzga olish va qaytarib berish yuzasidan kelib chiqqan 
munosabatlar tushuniladi. 
Bank o‘zgalar pulini jamlab uni o‘z nomidan kreditga beradi. 
Buyerda kredit munosabati ikki subyekt o‘rtasida yuzaga keladi: biri pul 
egasi, ya’ni qarz beruvchi (kreditor) va ikkinchisi, pulga muhtoj, ya’ni 
qarz oluvchi (qarzdor). 
Kredit munosabati amalga oshishi uchun uning zarur unsurlari, 
ya’ni kreditning obyekti va subyekti bo‘lishi lozim ( 34-chizma). 
 
34-chizma
. Kredit munosabatlari. 
Kredit subyektlari 
har xil, bularga korxona, firma, tashkilot, davlat 
va turli toifadagi aholi kiradi. 
Kreditning obyekti 
har qanday pul emas, balki faqat vaqtincha 
bo‘sh turgan, egasi tomonidan ishlatilmay va qarzga berilishi mumkin 
bo‘lgan puldir. 
Bo‘sh pul uch xil bo‘ladi: 
Kredit munosabatlari 
Kredit subyektlari 
Kreditor 
Qarz oluvchi 
Kredit obyekti 
Qarzga berilgan pul 

---

299
tadbirkorlar yoki katta puldorlar qo‘lidagi pul, ya’ni pul kapitali; 
aholi qo‘lidagi pul – ertami kech ehtiyojni qondirish uchun 
to‘plangan pul, egasi qo‘lida kapital emas, balki iste’molini qondirish 
vositasi; 
davlat ixtiyoridagi pul. Bu ham pul kapitali (davlat korxonasi 
uchun), ham umumiy iste’mol pulidir. 
Aytilgan turdagi bo‘sh pullar ssuda (qarz) fondini tashkil etadi va 
uning yuzaga kelishi obyektiv tarzda muqarrardir. Qarzga berilgan pul, 
ya’ni kredit harakatini quyidagicha ifodalash mumkin: 
K
b
K
o 
K
i
K
fq
Buyerda: 
K
b
– kredit berildi; 
K
o
– kredit olindi; 
K
i
– kredit ishlatildi; 
K
fq
– kredit foiz (%) bilan qaytarildi. 
Shu tarzda bo‘sh pullar kreditning asosiy sharti-qarz uchun haq 
to‘lashni ta’minlaydi. Bu haq qarz qilingan summaga nisbatan foiz 
hisobida olinganidan u qarz protsenti deb yuritiladi. Qarz protsenti pul 
bozorida amal qiladi.