Sh. Abdullayeva I f. d., prof

 
6.2. Pul oqimi va uning kreditga layoqatlilikni 
baholashdagi roli 
[230]. Pul oqimi
– mijozning o‘z xarajatlarini qoplash va qarzlarini 
o‘z resurslari hisobidan to‘lash qobiliyatini ifodalovchi o‘lchamdir. 
Boshqacha qilib aytganda, pul oqimi mijozning kreditga layoqatliligini 
baholashda qo‘llaniladigan usullardan biridir. Uni qo‘llash mijozning 
joriy davrdagi aylanma mablag‘larini tavsiflovchi haqiqiy 
ko‘rsatkichlarga asoslanadi. Aynan shu jihati bilan pul oqimi tahlili 
hisobotdagi qoldiq ko‘rsatkichlarga asoslanib aniqlangan moliyaviy 
ko‘rsatkichlar tizimi tahlilidan tubdan farq qiladi. 
Umuman pul oqimi tahlili (mijoz so‘ragan muddat davrida) pul 
oqimidagi chiqim va kirimni taqqoslashga asoslanadi. Masalan, agar 
qarz bir yilga beriladigan bo‘lsa, u holda pul oqimi tahlili ham shu bir 
yil doirasida bo‘ladi, kvartal doirasida bo‘lsa 90 kun va h.k. 
Pul oqimidagi 
kirim qismiga
quyidagilar kiradi: 
mazkur davr ichida olingan foyda; 
mazkur davr uchun ajratilgan amortizatsiya ajratmalari; 
bo‘shagan mablag‘ – jami,
sh.j: 
a) jamg‘armalardan; 
b) debitorlik qarzlardan; 
d) asosiy fondlardan;
d) turli aktivlardan; 
kreditorlik qarzlarining ko‘payishi; 
turli passivlarning o‘sishi; 
aksionerlik kapitalining ko‘payishi; 
yangi ssudalar olish. 
Pul oqimidagi 
chiqim qismiga
quyidagilarni qayd qilish mumkin: 
Barcha to‘lovlar, jami: 
sh.j: 
a) soliqlar;
b) foizlar; 
c) dividendlar; 
d) jarima va penyalar. 

---

365
Qo‘shimcha qo‘yilgan mablag‘lar, jami, 
sh.j: 
a) jamg‘armalar;
b) debitorlik qarzlar; 
c) turli aktivlar; 
d) asosiy fondlar; 
kreditorlik qarzlarning kamayishi; 
turli passivlarning kamayishi; 
aksionerlik kapitalining chiqimi; 
ssudalarni uzish (to‘lash). 
Kirim va chiqim o‘rtasidagi tafovut umumiy pul oqimi summasini 
ko‘rsatadi, ya’ni:
Umumiy pul
oqimi summasi 
= Mablag‘lar 
kirimi - 
Mablag‘lar
chiqimi 
jamg‘armalar, debitorlar va turli aktivlar qoldiqlarining o‘sishi 
mablag‘larning chiqimini ifodalaydi. Natijada «–» ishorasida kelib 
chiqadi. Ularning kamayishi esa mablag‘larning kirimini ifodalab «+» 
ishorasida bo‘ladi. Kreditorlar va turli passivlarning o‘sishi 
mablag‘larning kirimini («+»), kamayishi esa - chiqim («–») ni 
ifodalaydi.
Asosiy fondlarning o‘zgarishiga qarab kirim va chiqimni aniqlash 
tartibi o‘ziga xos bo‘lishi mumkin. Xususan, hisoblashda nafaqat 
ularning mazkur davr ichida o‘zgarishi, shuningdek, shu davr ichida 
ularning sotilgan qismi ham inobatga olinadi. Ya’ni: 
Asosiy fond-
larning o‘zgari-
shiga qarab 
mablag‘larning 
kirimi (chiqimi)
=
+ 
Davr 
davomida 
asosiy fondlar 
realizatsiyasi 
natijasi