Sh. Abdullaeva pul, kredit va banklar

 
a’zo
 
bo’lish 
 
ta’qiqlangan. 
Lekin ular litsenziya olgan holatda qimmatbaho qog’ozlarni hamma turini o’zlarining 
schetlari bo’yicha yoki mijozlarning topshiriqlari bo’yicha sotish va sotib olish 
(broker kompaniyalari va birjaga a’zo bo’lgan firmalar vositachiligida) huquqiga 
egadirlar. Bulardan tashqari tijorat banklar davlatning qimmatbaho qog’ozlari bilan 
bo’lgan tez muddatli operatsiyalarni amalga oshirishlari mumkin. Uzoq vaqt yapon 
tijorat banklari yangi qimmatbaho qog’ozlarni vositachilik funktsiyalarni amalga 
oshirish huquqlari bo’lmagan. Faqat 1981 yili ularga davlat obligatsiyasi va sanoat 
kompaniyalar obligatsiyasini birja tashqarisida vositachilik qilishga ruxsat etilgan. 
Shuningdek, yapon tijorat banklariga mijozlarning qimmatbaho qog’ozlarni 
boshqarish man etilgan. 
Bank muassasalarining qimmatbaho qog’ozlar bilan bo’ladigan 
operatsiyalariga aktiv qatnashishiga Germaniya tajribasi yorqin misol bo’la oladi. 
Bu davlatda qimmatbaho qog’ozlar bilan bo’ladigan hamma operatsiyalarni 
faqatgina tijorat banklari qatnashish huquqiga ega. Aslida Germaniya davlatida 
broker kompaniyalar va firmalar yo’q. Tijorat bankning funktsiyalari unversalligi 
mijozlarning talab va ehtiyojlariga yuqori darajada javob beradi. GFRning 
qimmatbaho qog’ozlar bozorini bank muassasalarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. 
Ularning bu bozorda roli juda katta. 
Banklar katta miqdorda obligatsiyalar chiqaradi, investitsion gruppalarning 
egalari va yirik investorlik vazifasini bajaradi, ularga qimmatbaho qog’ozlar bilan 

---

212 
bo’ladigan operatsiyalar hajmining eng katta qismi to’g’ri keladi, bank sindikatlari 
davlat qarz hujjatlarini chiqarish va tarqatishda katta jonbozlik ko’rsatadi. 
Bank obligatsiyalarni chiqarish uchun 3 ta asosiy shartni bajarishi zarur; 
- moliyaviy ko’rsatkichlar proportsiyasini saqlash; 
- bankning moliyaviy ahvolining oshkoraligi; 
- jami kapitalning va bank rezervlari 8 mln. DM darajasidan oshishi.
Obligatsiyalarni chiqarish to’g’risidagi ruxsat moliya vazirligi tomonidan 
olinishi kerak. U haqidagi xabar esa Federal yustitsiya vazirligi gazetasida bosilib 
chiqariladi. Odatda 3 yildan ortiq muddatga chiqarilgan obligatsiyalar GFR fond 
birjalarida muomalada bo’ladi. 
Lekin ularni sotish va sotib olish kelishuvlarning ko’p qismi birjadan tashqari 
oborotda amalga oshiriladi. Universal tijorat banklari ko’pincha yadro vazifasini 
bajarib, uning atrofida moliya-bank gruppalari, bir necha nisbatan mustaqil 
bo’linmalarni o’z ichiga olgan. 
Bu mustaqil bo’linmalar, masalan investitsion fondlar va konsultatsion firmalar 
bo’lishi mumkin. Bu mustaqil bo’linmalar daromad olish markazlari hisoblanadi. 
Aslida gruppaning yadrosini tashkil etgan bank, markaziy apparatdan mahalliy va 
chet el filiallardan iborat. Banklarning markaziy apparatlari odatda fond birjalari 
bo’lgan katta shaharlarda joylashgan. Rivojlangan mamlakatlarda asosiy daromad 
manbai kredit operatsiyalari bo’lib, ikkinchi o’rinda qimmatbaho qog’ozlar bilan 
bog’liq operatsiyalar turadi.