Ш. А. Маннонов номли “ёш бухгалтерлар клуби”

1.Расм. Узумчиликдаги олинадиган хосилни унга сарфланадиган ўғит 
миқдорига боғлиқлиги. 
Агар биз хўжалик ишлаб чиқараѐтган мева ѐки узум хажмини 
кўпайтириш мақсадини қўйсак, унда биз чекланган махсулотни нолга тенг 
бўладиган нуқтасини топишимиз керак. Буни график мисолида кўриб 
чиқишимиз мумкин (Расм 1.) Мисол этиб келтирилган график шуни 
кўрсатадики, максимал ишлаб чиқариш хажми хосилга сарфланадиган 120 
кг угитни тасвирловчи нуқтада эришилар экан. Агар биз ўгит сарфини 
янада ошира бошласак оладиган хосил миқдоримиз хар бир қўшимча 
қўшилган угит миқдорига нисбатан камая боради. Агар 120 кгдан кам ўгит 
сарфласак, унда биз камроқ махсулот ишлаб чиқарамиз. Бу нуқтада 
чекланган махсулотимиз 0 атрофидаги қийматга тенг. Яъни буни 
алгебраик кўриниши қуйидагидек бўлади: 
dq / dx = 0. 
Бу ерда dq – узум хосилини сарфланган ҳар бир бирлик ўғитнинг 
кўпайиши натижасидаги ўсиш миқдори ва dx – сарфланган ўғитнинг 
ошган бирлиги. 
Хозирги кунда фермер хўжалиги янгидан иш ташкил қилгани учун 
илмий изланишлар натижасига эга эмас. Шунинг учун дехқон ва фермер 
маълум бир ўғит миқдорини солиб натижада олинадиган хосил миқдори 
кўпаяди деган фикрда бўлиши мумкин. Лекин аслида, агар биз кўриб 
30 
55 
70 
80 
85 
87 
84 
78 
70 
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
20
40
60
80
100
120
140
160
180
ц/га
 
Сарфланган угит микдори, кг 

---

96 
чиқган эгри чизиқдаги оптимал нуқтадан ўтиб кетилган бўлса, унда уни 
хосил миқдорини биз кам миқдор ўғит миқдори билан етиштиришимиз 
мумкин. Юқоридаги мисолда биз 70 ц хосилни 180 ѐки 60 кг ўгит сарфи 
орқали эришишимиз мумкин. Албатта, ўйлаймизки хар томонлама 
иккинчи вариант афзаллироқдир. Шунинг учун ишлаб чиқариш 
функциясини билиш мухим ахамиятга эга. Лекин ишлаб чиқариш 
функциясини фақат бир ѐки икки омил ишлатилиши шаклида кўриш 
мумкин.
Агар икки омил таъсиридаги ишлаб чиқариш функциясини кўриб чиқсак, 
биз икки омилнинг хар бир комбинацияси натижасида бир хил хосил 
миқдорини етиштириш имконини қўлга киритамиз. Хосил миқдорини 
ошиб бориши кўзда тутилса, унда хар бир омилнинг хажми хам хар хил 
пропорцияда ошади. Маълум бир ишлаб чиқариш шаклини танлаш 
омилларимизнинг қўл остидалиги ѐқи уларнинг нархидан келиб чиққан 
холда амалга ошади. Буни биз Расм 2. да кўрсатиб ўтамиз. Графикдан 
келиб чиққан холда икки мисол тариқасида изланилаѐтган омиллар хар 
комбинациялари натижасида 75 ва 85 ц/га хосилдорлик эришилмоқда. 
Кўриниб турибдики, агар биз камроқ ўгит ишлатмоқчи бўлсак, унда биз 
кўпроқ кўчат экишимиз керак ва бинобарин. Бунда биз алмаштириш 
коэффиценти 
деган 
кўрсаткични 
қўллаймиз.