Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

. Авторитар услуб: бу қаттиққўллик бўлиб, бунда ўқитувчи 
ўқувчиларини сўзсиз ўзига бўйсунишларини талаб этади. Лекин, нима 
учун қатиққўллиқ қилаётганини ёки ўқувчиларига нима учун ўзларини 
шундай тутишлари лозимлигини тушунтириб бермайди, шунингдек, 
ўқувчиларни ўз хатти-ҳаракатларини мустақил бошқаришга ҳам 
ўргатмайди, ўқитувчи дарс давомида ўқувчиларидан жим ўтиришини, 
саволларга доимо қўл кўтариб, ўқитувчининг рухсати билан жавоб 
беришини, ўқитувчининг кўрсатмаларини сўзсиз бажаришини талаб 
этади.Бундай педагоглар ўқувчиларнинг қизиқишлари асосида эмас, 
балки асосан ўқув режаси асосида дарс ўтадилар. Дарс давомида ҳам баҳс-
мунозара учун деярли имконият яратилмаган ҳолда асосан ўқитувчининг 
фикри сингдирилади. Ўқувчилари билан муомала муносабатда ҳам 
уларнинг индивидуал психологик хусусиятлари, жумладан, нерв 
тизимининг қўзғалувчанлик даражасини ҳам эътиборга олмайдилар. Бу 
услуб ўқитувчини синфдан, ўқувчидан узоқлаштиради. Эмоционал 
совуқлик синфда интизомли ўқувчида яккаланиш, хавотирлик, ҳимоя 

---

қилинмаганлик ҳиссини ҳам юзага келтиради. Бу услуб синфда юқори 
ўзлаштириш кўрсаткичини бериши, лекин бу ўзлаштириш, асосан, 
хотира сабабли бўлиб, лекин мустақил тафаккур, ижодкорлик, 
ҳозиржавоблик каби хусусиятларни ривожланишдан ортда қолишига 
сабаб бўлади, унда доимий хавотирлик ўзига нисбатан ишончсизликни 
келтириб чиқаради. 
Авторитар услубдаги ўқитувчининг ўқувчилари ўқитувчи синфда 
бўлмаган вақтларда ўз-ўзини бошқариш малакаси бўлмаганлиги учун ҳам 
интизомга мутлақо бўйсунмайдилар. Бу асосан, тўполонда намоён 
бўлади. Бу услуб ўқитувчининг мустаҳкам иродасини кўрсатади, лекин 
бу ирода натижасида ўқувчида "устозим мени яхши кўради" деган фикри 
эмас, балки қўрқув ҳисси мавжуд бўлади. 
Демократик услуб ўқитувчи билан ўқувчи ўртасида дўстона 
муносабат ўрнатилишига асос бўлади. Дарсдаги интизом мажбурий эмас, 
балки мувафаққиятга эришиш гарови сифатида болалар ижобий 
эмоцияни, ўзига ишонч, ўз мувафаққияти, ютуқларидан қувониши, 
дўстлари билан фаолиятда ҳамкорлик ҳиссини беради. Демократик услуб 
болаларни бирлаштиради. Шу билан бирга ўзининг фаолияти 
натижаларига қизиқиш уйғотган ҳолда, ўзи учун ўзи ҳаракат қилиши 
лозимлигини англатади, ўзини-ўзи бошқаришга, ўз хатти-ҳаракатини ўзи 
назорат қилишга ўргатади. Ҳар бир ишга масъулият билан ёндошиш 
ҳисси ўқитувчининг шу ёшдаги болалар билан демократик муомала 
муносабати асосидагина шаклланади.