Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

А.Н. Леонтьевнинг 
асарларида очиб берилган. 
Фаолиятнинг етакчи тури – маълум ёш даврида боланинг психикасида, 
унинг психик жараёнлари ва психик хусусиятларида муҳим ўзгаришларни 
вужудга келтирувчи фаолият туридир. Ҳар бир ёш даврида фаолиятнинг бир 
тури учун эҳтиёж сезилади. Масалан: гўдаклик давридаги етакчи фаолият 
тури – бевосита эмоционал мулоқат бўлиб, унинг асосида ориентировка ва 
сенсомотор-манипулятив ҳаракатлар, яъни кўриш, эшитиш, мускул-ҳаракат 
сезгилари, идрок билан бошқариладиган ҳаракатлар шаклланади. 
Бу ёш давридаги энг муҳим янгилик – бошқа кишилар билан бўладиган 
мулоқотга эҳтиёж ва уларга муайян эмоционал муносабатнинг 
шаклланишидир. 
Илк болалик даврида фаолиятнинг етакчи тури – предметли ҳаракатлар. 
У орқали бола катталар билан ҳамкорликда предметлар билан бажариладиган 
ҳаракатларни ўзлаштиради. Бу даврдаги янгилик – нутқнинг ривожланиши ва 
кўргазмали ҳаракатли тафаккурининг тараққиётидир. 
Мактабгача бўлган ёш даврида ролли ўйинлар фаолиятнинг етакчи тури 
бўлиб қолади. 
Кичик мактаб ёшида фаолиятнинг етакчи тури – ўқиш фаолияти 
ҳисобланади. Ўқиш фаолиятида хотира шаклланади, предметлар ва ташқи 
дунё ҳақидаги билимлар ўзлаштирилади. 
Ўсмирлик даврида – мулоқот етакчилик вазифасини бажаради. 
Илк ўспиринлик даврида етакчи фаолият тури – ўқув касбий фаолияти 
бўлиб, бу фаолият жараёнида дунёқараш, касбий қизиқишлар, ўз-ўзини 
англаш, орзу ва идеаллар шаклланади. 
Демак, ҳар бир киши учун ёш хусусиятлари хосдир. Аммо ҳар бир ёш 
даврининг ичида индивидуал фарқлар ҳам мавжуд. Бу фарқнинг сабаблари 
турлича бўлиши мумкин: 
1. 
Ҳаёт, фаолият ва тарбия шароитлари. 
2. 
Табиий индивидуал фарқлар – нерв системасининг типологик 
хусусиятлари. 
Таълим - тарбия ишларида ўқувчиларнинг психологик ва индивидуал 
психологик хусусиятларини ҳисобга олиш зарур, яъни мазкур ёшдаги 
болаларнинг талабларига, имкониятлари, хусусиятларига мос келадиган 
педагогик иш шакл, метод ва воситаларини танлаш ва қўллаш лозим.