Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

Н.В.Кузьмина ўқитувчи фаолиятидаги баъзи қобилиятларга мувофиқ 
келувчи асосий таркибий қисмларга қонструктивлик (педагогик мақсадга мос 
келувчи материални танлай олиш ва уни намоён этиш воситаларида акс 
этади), ташкиллаштириш, коммуникативлик (тарбияланувчилар билан 
мулоқот ўрната олиш қобилияти) ва гностик (билимлардан фойдаланиш ва 
қўллай олиш қобилияти) қобилиятларни киритади. Бундан ташқари, 
Н.В.Кузьмина педагогик қобилиятларга педагогик кузатувчанлик, педагогик 
тасаввур, педагогик такт, диққатнинг тақсимланиши, талабчанликни 
киритади. 
- 
Ўз ишини муваффақият билан олиб бориши учун педагог бир қатор 
зарур бўлган умумий ва махсус қобилиятларга эга бўлиши керак. Умумий 
қобилият деганда, ҳар қандай инсон фаолиятида юқори натижаларга эришиш 
мумкин бўлган, махсус қобилият эса болаларга таълим ва тарбия беришда 
ютуқларга эришиш мумкин бўлган педагог фаолияти давомидаги керакли 
қобилият тушунилади. Умумий қобилиятларга бу ерда тўхталиб ўтмаймиз, 
чунки улар фақатгина педагогик фаолият билан боғлиқ эмас, махсус 
қобилиятни эса батафсил кўриб чиқамиз. Уларга қуйидагиларни киритиш 
мумкин:
Бу барча махсус қобилиятлар-таълим бериш, ўқитиш, ўргатиш- учта 
ўзаро боғланган билим олиш, малака ошириш ва кўникма ҳосил қилишнинг 
жиҳатларидир. Улар онтогенезда қачон ва қандай шакллана бошланишини, 

---

шунингдек, қандай қонуниятлар бўйича ривожланишини аниқ айтиш қийин. 
Улардан қайсиларидир туғма ҳисобланиб, зеҳн кўринишида мавжуд бўлади, 
ҳолбуки ҳозиргача илм-фан бу нарсалар тўғрисида аниқ маълумот бера 
олмайди. Бошқа қобилиятлар каби педагогик қобилият ҳам тарбияланади ва 
уларни онгли равишда болаларда шакллантириш ҳамда ривожлантириш 
мумкин.
Махсус педагогик қобилиятлар ичида болаларни тарбиялаш қобилияти 
ўзига хос синфни ташкил этади. Улар ичида асосийлар деб қуйидагиларни 
кўрсатиш мумкин: 
1. 
Бошқа одамнинг ички кечинмаларини тўғри баҳолай олиш, 
ҳамдардлик, ҳамфикрлик (эмпатия) қобилияти. 
2. 
Болалар учун қилаётган ишларда намуна ва ўрнак бўла олиш 
қобилияти. 
3. 
Болаларда олижаноблик ҳиссини, яхши инсон бўлишга хоҳиш ва 
интилишни, юқори ахлоқий мақсадларга эришишни шакллантириш 
қобилияти. 
4. 
Тарбияланувчи боланинг ўзига хос хусусиятларига тарбия 
таъсирларини мослаштира олиш қобилияти. 
5. 
Одамда ишонч ҳиссини уйғота олиш, уни тинчлантириша олиш, ўз-
ўзини ривожлантиришни қўллаб қувватлаш қобилияти. 
6. 
Ҳар бир бола билан муомала қилишнинг керакли усулини топа 
билиши, ўзаро тушунишга эриша олиш қобилияти. 
7. 
Тарбияланувчи томонидан ўзига нисбатан ҳурмат уйғота олиш, 
болалар орасида ҳурмат қозона олиш қобилияти. 
Педагогнинг тарбиячи сифатидаги қобилияти ҳам унинг ўқитувчилик 
қобилиятига мувофиқдир. Аммо шуни таъкидлаш лозимки, яхши ўқитувчи 
бўлишдан кўра яхши тарбиячи бўлиш бирмунча мураккаброқдир.
Баъзан яхши ўқитувчи бўлиб, нисбатан кучсиз тарбиячи бўлиш мумкин. 
Баъзан эса яхши тарбиячи бўлиб, яхши ўқитувчи бўлиш мураккаблик қилади. 
Бу ҳолат айримларда ўқитувчилик, айримларда эса тарбиячилик фаолият 
доирасининг асосий эканлигини англатади. 
Махсус педагоглик қобилиятлари ичида шундайлари ҳам борки, уларни 
аниқ ўқитувчилик ёки тарбиячилик фаолиятига мансуб деб ажратиб 
бўлмайди. Негаки, улар ҳар иккаласи учун ҳам бир хилда зарурдир. Бу нарса 
- 
педагогик мулоқот, муомаладир. Психолог олим