Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

3 ѐшдаги инқироз:
3 ѐшга келиб бола ўзини катталар билан
таққослай бошлайди ва катталар қилиши мумкин бўлган (ҳуқуқи 
бўлган), улар бажара оладиган ҳаракатларни бажаришга интилади. ―
Мен 

---

катта бўлсам машина ҳайдайман”, «Мен сизга катта торт олиб 
келаман»,
 
«Менинг
 
юзта қўғирчоғим бўлади»
 
каби хоҳишларини ўз 
тили билан ифодалайди ва у келаси замонда гапирса ҳам ўзининг барча
хоҳишларини шу бугун амалга оширишга ҳаракат қилади. Кўпинча
бундай хислат қатъийлик ва қайсарлик билан намоѐн бўлади. Бу 
қайсарлик асосан боланинг катталарга билдирган салбий хатти-
ҳаракатларида намоѐн бўлади. Бола ўзини мустақил ҳаракат қила олишини 
англаган вақтдан бошлаб, унда «ўзим қиламан» бошланади ва бу
яна кайсарлик ва ўжарлик тарзида кўринади. 3 ѐшдаги инқироз бола 
шахсининг маълум бир даражада ривожланганлиги ва катталар 
бажарадиган хатти-ҳаракатларни қила олмаѐтганлигини англаши 
натижаси ҳисобланади. Инқироз даврида юзага келадиган ирода, лаѐқат 
ва бошқа бир қанча хусусиятлар уни шахс бўлиб шаклланишига 
тайѐрлайди. 
Уч ѐшгача бўлган болаларнинг психик ривожланишидаги асосий 
янги ўзгаришлар
Ёш 
даврлари 
Билиши 
Ҳаракати 
Мулоқоти 
3 ѐш
Нутқнинг
шаклланиши.
Кўргазмали 
ҳаракат 
тафаккурнинг 
ривожланиши. 
Образли
тафаккурнинг 
дастлабки 
нишоналари. 
Атроф 
-
муҳитдан ўзини 
ажратиши; 
қатъийликни 
англаши
Қўл предметли 
ҳаракатларнинг 
ривожланганлиги 
ўз 
хатти-
ҳаракатларини
иродавий
бошқаришнинг
кўринишлари
Ўз-ўзини 
англашнинг
юзага келиши.
Дастлабки 
ахлокий 
қоидаларни
эгаллаши
Фаол нутқни
нутқни
Қўл ва оѐқ
Характер
2 ѐш 
тушуниши 
ва
ўзида юзага келиши
функцияларининг
аниқ белгиланиши 
асосларини 
шаклланиши

---

1 ѐш
Нутқни тушунишнинг 
дастлабки белгилари
Мустақил ҳолда 
тик туриш ва 
юриш
Нутқни қўллашнинг 
дастлабки белгилари
10 ойлик
Сенсомотор 
интеллектнинг
ривожланиши 
Мустақил ҳолда 
тик туриш ва 
юришга ҳаракат 
қилиш 
Боғлиқлик 
реакциясининг юзага
келиши, 
бегона
муҳит ва бегоналар 
орасида
хавотирлик 
8 ойлик
Сенсомотор 
интеллектнинг 
юзага келиши
Таяниб юриши
Жест, мимика ва 
пантомимика 
ѐрдамида 
новербал
мулоқоти 
7 ойлик
Ёрдам 
билан 
туриши
5 ойлик
Сезгиларнинг 
ривожланиши 
Ёрдам 
билан 
ўтириши
3 ойлик
Кўриш қобилиятининг 
шаклланиши
Ён 
томонига 
ўгирилиши
Онанинг 
жилмайишига жавоб 
қайтариши
2 ҳафта
Онанинг товушини 
бошқа 
товушлардан
фарқлаши
Қўл 
ва 
оѐқ 
ҳаракатларида 
қатъийлик
1 ҳафта
Ҳаракатларни 
кузатиши
Қўл ва оѐқларнинг 
бетартиб ҳаракати
Такрорлаш ва муҳокама қилиш учун саволлар: 
1.
Гўдаклик даври, унинг туғма хусусиятлари ва ривожланишининг 
ўзига хос хусусиятлари. 
2. Илк болалик давридаги мулоқотнинг психик жиҳатлари. 
3. Илк болалик давридаги асосий фаолият тури. 
4. 3ѐшдаги кризис: унинг сабаблари ва намоѐн бўлиши. 
5. Илк болалик даврида шахс шаклланишининг психологик асослари. 
Мавзу юзасидан тест саволлари: 
1. Гўдаклик ва илк болалик даври неча ѐшларни ўз ичига олади? 
А) 0 – 1ѐш; 
Б) 1 – 3ѐш; 
В) Барча жавоблар тўғри. 
2. Илк болалик даврида етакчи фаолият нима?

---

А) Ўйин фаолияти; 
Б) Предметли фаолият; 
В) Мулоқот фаолияти. 
3. Боланинг психик ривожланишини таъминловчи омиллар ва шарт-
шароитларни аниқланг. 
А) Табиий ижтимоий муҳит, мактабгача тарбия муассасаларидаги тарбия 
ва мактабдаги таълим.; 
Б) Ирсият, муҳит, боланинг шахсий фаоллиги,тарбия ва таълим.; 
В) Олий нерв фаолиятининг типи билан боғлик бўлган асаб системасига 
хос куч ва ҳаракатчанлик. 
4. 3 ѐш кризиси (инқирози) қандай хатти-ҳаракатларда ифодаланади? 
А) Ўзини ўзгалардан фарқлай (ажрата)олиш, ўз имкониятларини 
тушуниш, мустақилликка интилиш; 
Б) Бола ўзининг хатти-ҳаракатларини нима яхши-ю, нима ѐмон деган 
тасаввурга мослай бошлаши; 
В) Бола ўзини катталар билан таққослай бошлаши, катталар хатти-
ҳаракатларини бажаришга интилиши, мустақил ҳаракат қила олиши, 
қатъийлиги ва қайсарлигида ифодаланади. 
5. Бола тўғри юришни, мулоқотга киришишни, предметли фаолиятни 
эгаллаш хусусиятларини қайси даврда эгаллайди? 
А) Илк болалик даврида; 
Б) Чақалоқлик даврида; 
В) Кичик мактаб ѐши даврида. 
6. 3 ѐшгача бўлган болаларнинг психик ривожланишидаги асосий 
ўзгаришлар нималар? 
А) фаол нутқнинг шаклланиши;
Б) Образли тафаккурнинг дастлабки нишоналари, атроф- муҳитдан ўзини 
ажратиши; 
В) Барча жавоблар тўғри. 
 
 
 
 
 

---