Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

И.В.Страхов
 
билан 
А.Л.Шнирман 
тадқиқотларининг кўрсатишича, 
ўспиринлик ѐшидаги дўстлик, ўсмирлик ѐшидаги дўстликдан баъзи бир 
хусусиятлари билан фарқ қилади. 
Биринчидан, ўспиринларда дўстлик мотивлари анча чуқурроқ 
бўлади. Дўстликнинг ўзига юқори талаблар қўйилади, булар: ошкоралик, 
ўзаро ишонч, талабчанлик, садоқат, биргаликда доимий ѐрдам кўрсатиш, 
камчиликларни тугатиш, дўстига ѐрдам бериш, ўзаро ҳурмат, бир-бирини 
тушуниш ва ҳоказо. 
Иккинчидан, дўстлик ҳислари анча сермазмун бўлиб, қизиқишлар 
фаолиятнинг кенг доирасини қамраб олади.

---

 Учинчидан, дўстлик эмоционал бўлиб, дўсти кечираѐтган ҳисларга 
жавоб бера олиш қобилиятига эга бўлади. 
Ўспиринлик ѐшидаги дўстлик кўпинча бутун умр бўйи давом этади. 
Илк ўспиринлик давридаги дўстликнинг психологик қонуниятлари
ўзининг барқарорлиги билан ажралиб туради. Ҳар хил инсонларнинг 
дўстлиги бир хил бўлмайди, ѐш, жинс, ва индивидуал-типологик 
хусусиятларга 
эга 
бўлади. 
Ўртоқлик 
муносабатлари 
жамоани 
жипслаштиришга ѐрдам беради, унинг ҳаѐтий фаолиятини оширади. 
Ёнингда ўртоғинг борлигини ҳис қилишнинг ўзиѐқ қийинчиликларни 
енгишга ѐрдам беради. Ўспиринлар дўстлик, самимийлик, эмоционал 
софдиллик каби ҳислатларни биринчи ўринга қўйишади. Дўстлар бир-
бирлари 
билан 
юракларини 
бўшатадилар. 
Дўстларга 
самимий 
меҳрибонлик шахсининг рефлективлик даражасига ҳамда унинг 
эмоционал ҳаѐт хусусиятларига боғлиқдир.Ўспирин ҳамма вақт ростгўй, 
самимий бўлишни истайди. 
Илк ўспиринлик давридаги дўстликнинг мезонларини аниқлаш учун 
уларга қуйидаги бир неча тугалланмаган гаплар таклиф этилади: ―Дўст – 
бу...‖, ―Дўстим билан мен кўпинча....‖, ―Дўст ва ўртоқ бир эмас, чунки 
улар ...‖. Бунда дўстликнинг иккита бош мезони аниқланди: биринчиси 
ўзаро ѐрдам кўрсатиш ва содиқлик; иккинчиси – психологик яқинлик 
(―...мени тушунадиган‖; ― ...мени яхши кўрадиган‖, ―...ҳамма нарса ҳақида 
гаплашиш мумкин‖ ва ҳ.). Биринчи типдаги жавоблар кўп учраса-да, ѐш 
улғайиши билан, айниқса 18-19 ѐшлиларда психологик яқинлик эҳтиѐжи 
ортади. Бу эҳтиѐж қизларда ўғил болаларга нисбатан, шаҳардаги илк 
ўспиринларда қишлоқдаги тенгдошларига нисабатн кучли намоѐн бўлади. 
Илк ўспиринларнинг дўстлашиши ўз табиатига кўра кўп 
функциялидир, бу эса унинг кўп шакллари мавжудлигини: оддий 
биргаликда вақт ўтказишдан, то бир-бирларига сирларини очиқ айтишгача 
кузатиш мумкин. Асосида биргаликдаги фаолият ѐтадиган гуруҳий 
муносабатлардан фарқли равишда дўстлик бу энг аввало ҳиссий 
боғланишдир.Дўст учун шахсий яқинлик муҳимдир. 
Илк ўспирилик давридаги дўстликнинг психологик аҳамияти 
шундаки, у бир вақтнинг ўзида у ўз-ўзини очиш мактаби ва бошқа 
инсонни тушуниш мактабидир. Шунинг учун илк ўспиринлар alter ego
(иккинчи ―Мен‖)нинг қандай типини танлашлари қизиқиш уйғотади.15-16 
ѐшли йигит ва қизлар ўзларидан катталарни дўст сифатида танлашади, 
уларнинг гапларини жон деб эшитишади, уларнинг хулқ-атворини 
кузатишади. Катталар билан дўстлашиш улар учун қадрлидир. Катталар 
билан эмоционал алоқага кириш эҳтиѐжи баъзан ўз ҳаѐтий идеалларини 
топгандек, уларга берилиб кетишга ҳам олиб келиши мумкин.
Лекин тенгдошлари билан дўстлашиш эҳтиѐжи ундан-да кучли 
намоѐн бўлади. ‖Ким билан дўстлашишни ҳохлардинг, ўзингдан катталар 
биланми, тенгдошларинг биланми, ѐки ўзингдан кичиклар биланми?‖ деган 
саволга илк ўспиринларнинг кўпчилиги (75-85 %) тенгдошларини 
танлашган, катталарни (11-20%), ҳамда кичикларни жуда кам (1-4 % ) 

---

танлашган. Қизлар ҳам кўпинча тенгдошларини танлашган, лекин кўпинча
катталарни 
ҳам 
танлашган(39-50%), 
ўзларидан 
кичикларни 
ҳеч 
танлашмаган. (