Ш. А. Агзамова, Э. А. Шамансурова, Д. К. Ганиева, С. А. Убайдуллаева

Даволовчи гимнастика. 
Умумқувватловчи ДГ' – парез ва атаксияларни даволаш учун асосни 
ташкил қилади, беморни умумий соғломлаштиришга имкон яратади.
Беморнинг узоқ вақт ҳаракатсизланганлиги, турли вегето-соматик 
бузилишлар, 
преморбид 
жисмоний 
шуғулланишларнинг 
йўқлиги 
умумқувватловчи ДГ ни тавсия этишга кўрсатма бўлиб ҳисобланади. 
Жисмоний машқлар шикастланишнинг характерига, мушакли тикланишнинг 
интенсивлигига ва касалликнинг даражасига қараб танланади. Бунда асаб-
мушак 
аппаратининг 
тўлақонли 
стимуляторлари 
сифатида 
фаол 
ҳаракатлардан фойдаланиш муҳим.
Асосий жисмоний машқлар:
•
Сақланган мушак гурухлари учун (бемор организмини умумий 
мустаҳкамлаш ва паретик мускулатурага реперкуссив таъсир мақсадида); 
•
Паретик мускулатурани жалб этиш билан бўғимлар функциясини сақлаш 
мақсадида пассив ҳаракатлар. Бу машқлар паретик мушакларнинг 
қисқаришига ва антогонистларнинг узайишига олиб келади, бу 
контрактураларнинг олдини олишда аҳамиятга эга; 

---

411 
•
Соғлом ва шикастланган оѐқ-қўлларнинг актив ҳаракатлари. Актив 
машқларни олиб боришни иложи бўлмаганда паретик мускулатуранинг 
қисқаришига ирода импулси юбориш (идеомотор машқлар) ѐки паретик 
мускулатура тонусини рефлектор ошириш мақсадида соғлом оѐқ-қўллар 
мушакларини таранглаштиришдан (изометрик машқлар) фойдаланилади; 
•
Оѐқ-қўллар оғирлигини енгмасдан дастлабки енгиллаштирилган 
ҳолатлардан элементар актив ҳаракатлар; 
•
Викар ишловчи мускулатуралар ѐки нейрожарроҳлик амалиѐтидан сўнг 
мушаклар маълум гурухини қайта тарбиялаш ҳисобига ўрин босувчи 
функцияларнинг ривожланишига машқлар;
•
Сув муҳитида актив машқлар; 
•
Эркин айланма ҳаракатлар билан куч ишлатмасдан актив машқлар: а) 
ҳамкор (соғлом оѐқ-қўллар билан бирга); б) ҳамкор бўлмаган (алоҳида 
паретик мушак гурухлари учун); 
•
Кучайтиришни ошириб бориш билан машқлар; 
•
Ҳаракатлар координацияси ва таянч функцияларини ривожлантиришга 
машқлар; 
•
Ҳам соғлом ҳам паретик оѐқ-қўлларнинг ҳаракатнинг максимал 
амплитудасини олиш учун оптимал дастлабки ҳолатлар. 
Парез ва параличлари бўлган барча беморларга шикастланмаган оѐқ-
қўлларнинг симметрик мушаклари учун машқлар тавсия этилади. 
И.М.Сеченов бир қўл мушагининг ишлаши бошқа қўлнинг ишлаш 
қобилиятини оширишини исбот қилган. Орқа мияда тор анатомо-
физиологик алоқа туфайли трофик метамер реакциялар тананинг қарама-
қарши томонидаги симметрик участкаларда ҳам намоѐн бўлади.
Махсус ДГ – бузилган ҳаракат функцияларни тиклаш (ҳаракатга солиш) 
ва йўқотилганларни компенсация қилиш (ўрнини босиш) бўйича турли 
жисмоний машқлардан фойдаланишни кўзда тутади.
ДГ методикасида қуйидагиларни кўзда тутмоқ зарур: 

---

412 
•
Биринчи навбатда беморлар мушакларни фаол бўшаштиришнинг махсус 
кўникмаларига ўргатилиши лозим (аввал соғлом, сўнгра паретик мушакларни 
бўшаштириш); антогонистик мушаклар бошқаларга қараганда бўшашишга 
осон чалинади, чунки бу ерда қарама-қарши гурухдаги мушакларнинг 
таранглашиши вақтида мушак фаоллигининг физиологик реципрок камайиши 
ѐрдамга келади (масалан, елка икки бошли мушагининг эркин 
таранглашишида унинг антогонисти - уч бошли мушакнинг етарли даражада 
бўшашишига осон эришилади); сўнгра бемор мушак гурухлари ва алоҳида 
мушакларни секин-аста унинг кучини ошириш билан дозалаш ва 
дифференцияли зўрайтиришга қодир бўлган машқлар гурухига ўтилади; бир 
вақтнинг ўзида алоҳида мушак гурухларини дифференцияланган зўрайишга 
бўлган 
қобилиятни 
тиклаш 
ва 
ҳаракатлар 
маплитудасининг 
дифференцировкаси ўтказилади. Бу гурухдаги машқлар уч бўлимдан иборат 
(В.Л.Найдин): а) дифференцияланган бўшашиш аналогияси бўйича 
реедукация ўтказилади, сўнгра мушак гурухлариниг ҳам изометрик, 
ҳам изотоник тартибда бўғимларда мос ҳаракатлар билан фаол 
таранглашиши ўтказилади; бунда ҳаракатнинг текислиги қатъий танланади 
ва ҳаракатнинг енгиллаштириш усулларига риоя қилинади, бунда актив 
машқлар беморнинг ҳаракат имкониятларига адекват бўлиши лозим. 
Таранглаштириш мушакларни бўшаштириш билан алмаштириб турилади; б) 
беморлар методист тайинлаган пассив ҳолатда шуғулланадилар. Даставвал 
улар фақат кўчишнинг қўпол параметрларини аниқлайдилар – юқорига, 
пастга, атрофга; сўнгра амплитуданинг тўлиқлиги аниқланади; в) 
парезланган оѐқ-қўл сегментининг тайинланган амплитудани эркин бажариш 
билан актив ҳаракатлар киритилади; бунда шуни ѐдда тутиш керакки, эркин 
ҳаракат хажми қанчалик бу бўғим учун имкон даражасига яқинлашса, 
бундай ҳаракатнинг аниқлиги шунчали камаяди; 
•
Мушаклар кучланишининг нозик дозировкаси, ҳаракатлар амплитудасини 
дифференциялаш, минимал зўрайтиришни вақтинчалик факторсиз ва биринчи 
навбатда ҳаракатнинг оптимал тезлигини ҳисобга олмасдан амалга ошириб 

---

413 
бўлмайди, шунинг учун беморлар ўз ҳаракатларининг вақтинчалик 
параметрларни баҳолашга, ҳаракат акти тезлигини уни бажаришнинг турли 
босқичларида эркин ўзгартиришга ўрганадилар; 
•
Оддий ҳамкор ҳаракатларни тиклаш. 
Комплекс ҳаракатлар барча уч ўқлар бўйича бажарилади: букилиш ва 
ростланиш, олиб келиш ва орқага қайтариш, икки асосий диагонал текислик 
бўйича турли комбинацияларда ички ва ташқи томонга айлантириш. Бошга 
томон йўналиш бўйича ҳаракат - букилиш (елка ва тос-сон бўғимида 
ҳаракатлар характери бўйича), пастга ва бошдан орқага ҳаракат - ростланиш, 
ўрта чизиққа – олиб келиш, ўрта чизиқдан – орқага қайтариш деб 
ҳисобланади.