Ш. А. Агзамова, Э. А. Шамансурова, Д. К. Ганиева, С. А. Убайдуллаева

 
 
 
 
 
 
 

---

391 
IX – БЎЛИМ 
 ОШҚОЗОН ИЧАК ТИЗИМИ КАСАЛЛИКЛАРИДА ШИФОБАХШ 
ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ (ШЖТ)
Жисмоний машқлар ва даволовчи уқалаш ѐрдамидаги ҳазм аъзолари 
фаолиятининг яхшиланиши мотор – висцерал рефлекслар билан боғлиқ. 
Аниқланишича, тоғай ва бўғим, мушак рецепторлари нафақат харакатни 
юзага чиқаришга хизмат қилади, балки мухим вегетатив фаолиятни 
назоратини қилади, шу билан ошқозон ичак тизимини ҳам. 
Организмга умумий тонусни оширувчи таъсирни кўрсатиб ва қон 
айланиши ва марказий асаб тизими холатини яхшилаб туриб, ШЖТ қорин 
прессини мустаҳкамлайди, ўтни ўт пуфагидан ажралишини ва ичак 
перистальтикасини кучайишига олиб келади. 
Қорин пресси мушаклари қорин бўшлиғи аъзоларини фиксациясида 
мухим ўринни тутади ва уларнинг бўшашида ички аъзолар пастга силжиши 
(спланхноптоз деб номланади) кузатилади. Спланхноптознинг самарали 
профилактикаси ва давоси бўлиб қорин прессини мустахкамлаштиришга 
қаратилган уқалаш билан биргаликдаги махсус машқлар хизмат қилади.
Жисмоний машқларнинг йўғон ичакка бўлган махаллий таъсири нафас ва 
қорин мушакларининг қисқариши ва бўшаштирилишидан келиб чиқадиган 
қориничи босимининг ўзгариши билан боғлиқ. Қорин пресси мушакларининг 
қисқаришида қорин ичи босими ортади ва йўғон ичакка прессор таъсирни 
кўрсатади; қориннинг мушаклари бўшашида эса қорин ичи босими олдинги 
холатига қайтади. Қорин ичи босимининг ошиб ва тушиб туриши йўғон 
ичакка ―Уқалаш‖ таъсирини кўрсатади ва унинг функционал холатини 
яхшилайди. Қорин ичи босимининг ўзгариб туришига чуқур нафас олиш ҳам 
таъсир кўрсатиши мумкин, бунда диафрагма қисқаради ва шу билан қорин 
бўшлиғи ҳажми кичраяди; бунинг оқибатида қорин ичи босими ортади, нафас 
чиқаришда диафрагма бўшашади ва бунда қорин бўшлиғи кенгаяди ва қорин 
ичи босими пасаяди. Нафас машқларининг қорин пресси машқлари билан 
биргаликда бажарилиши йўғон ичакка кучли таъсирни кўрсатади.

---

392 
ШЖТ ошқозон ичак тизимининг мотор ва секретор фаолиятига тўғридан 
тўғри таъсир кўрсатади. Катта зўриқишлар мотор ва секретор фаолиятни 
камайтирса, ўртача зўриқиш уларни меъѐрлаштиради. Қорин бўшлиғи 
босимининг ўзгаришини келтириб чиқарадиган жисмоний машқлар (тўлиқ 
чуқур нафас, танани букишлар, оѐқларни тизза бўғимида букишлар ва бош.) 
жигар, ўт пуфаги ва ўт йўллари касаллликларида ўта мухим бўлган ўт 
пуфагидан ўт ажралишини яхшилайди. Ўт пуфаги дренажини кучайтирувчи 
энг оддий усул бу жисмоний машқлардир.
Қуйидаги касалликларда ШЖТ воситалари бемор организмини 
соғломлаштириш ва чиниқтириши билан, модда алмашувини ва асаб рухий 
тизимига умумий тонусни оширувчи таъсири билан асаб тизими фаолиятини 
меъѐрлаштиришига олиб келади;бунда қорин бўшлиғида қон айланишининг 
яхшилаши, тўлиқ нафас тренировкалари, ўт йўлларида спастик ва димланиш 
холатларини камайиши, диафрагманинг харакатини ошиши (қориничи 
босимининг асосий бошқарувчиси), қорин пресси мушакларининг 
мустаҳкамланиши, ўн икки бармоқли ичакка ўтнинг хайдалишини 
кучайтирилиши кузатилади.