Sfragistika Geraldika va kartografiya

Mavzu Sfragistika geraldika va kartografiya fanining shakllanishi
Reja

1. 
   Sfragistika
   
2. 
   Geraldika va kartografiya
   

SFRAGISTIKA (yun. sphragis — muhr) — tarix fanining muhrlarni oʻrganadigan sohasi. 18-a. da diplomatiyaning boʻlimi sifatida shakllana boshlagan. Vazifasi hujjatlarni tasdiqlashdan hamda ularning haqiqiyligini aniklashdan iborat boʻlgan. 19-a. oxiridan Sfragistikaning qad. davlat muassasalarining shakllanishi va rivojlanishi tarixini oʻrganadigan fan sifatidagi yangi davri boshlangan. Sfragistika davlat apparatidagi islohotlarni aks ettiruvchi muxrlarni xronologik tavsiflash asosida rivojlanib bordi. Sfragistika materiallari amaliy sanʼat, geraldika, numizmatika, onomastikani oʻrganishda, qad. arxivlarni aniqlashda muqim manbadir. Muhrni 10 — 15-a. larda faqat oliy hokimiyatdagi kishilar qoʻllagan va oʻz tipik belgilari bilan knyaz, yepiskop (Rossiya), shahar hokimi, mingboshi, noib, qozi, muftiy muhri (Oʻrta Osiyo) va b. ga boʻlingan(yana q. Muhr).
18-asrda diplomatiyaning boʻlimi sifatida shakllana boshlagan. Vazifasi hujjatlarni tasdiqlashdan hamda ularning haqiqiyligini aniklashdan iborat boʻlgan. 19-asr oxiridan S.ning qad. davlatmuassasalarining shakllanishi va rivojlanishi tarixini oʻrganadigan fan sifatidagi yangi davri boshlangan. S. davlat apparatidagi islohotlarni aks ettiruvchi muxrlarni xronologik tavsiflashasosida rivojlanib bordi. S. materiallari amaliy sanʼat, geraldika, numizmatika, onomastikani oʻrganishda, qad. arxivlarni aniqlashda muqim manbadir. [[Muhrni 10— 15-asrlarda faqat oliy
hokimiyatdagi kishilar qoʻllagan va oʻz tipik belgilari bilan knyaz, yepiskop (Rossiya), shahar hokimi, mingboshi, noib, qozi, muftiy muhri (Oʻrta Osiyo) va boshqalarga boʻlingan(yana q.
Geraldika (lotincha: heraldus — jarchi, gerold) — gerbshunoslik. 19-asrning 2-yarmidan
gerblarni oʻrganuvchi yordamchi tarix fani; Dastlab 13-19-asrning l-yarmigacha dvoryan, sex
va yer mulklarining gerblarini tuzish bilan geroldlar shugʻullanganlar (G. atamasi shundan
olingan). 14-asrdan boshlab gerbchilar ustaxonasi tashkil topgan, unda murakkab va rangli
gerblar yaratilgan. Bora-bora uylar, tarixiy yodgorliklar, davlat bayroqlari, pullar va harbiy
qurollarga gerb suratlarini tushirish odat tusiga kirgan. G. moddiy madaniyat yodgorliklarini
hamda gerbli va ramzli yozma manbalarni oʻrganadi, milliy anʼanalar, ijtimoiy xususiyatlar,
mamlakatlararo iqtisodiy va madaniy aloqalarni oʻrganishda yordam beradi va b. Arxeologik qazishlar Oʻzbekistonda ham qadimdan muhrlar, tangalar va buyumlarga shahar, davlat, urugʻ yoki hunarmandchilik uyushmalarining gerb suratlarini tushirish keng tarqalganini koʻrsatadi.
Ular ajdodlarimizning iqtisodiy va ijtimoiy hayotini, turmush madaniyati va sanʼatini oʻrganishga, davlatlar va sulolalar tarixini oydinlashtirishga xizmat qiluvchi manbalardan biridir. G. genealogiya, numizmatika, paleografiya va sfragistika kabilar bilan aloqador. G. maʼlumotlari tarix fanining boshqa sohalarida ham qoʻllaniladi (yana q. Davlat gerbi).


Slimmer
ННовостиGeraldika - (Heraldry) yordamchi tarix fani sohasi bo‘lib, ramzlar, nishonlar, gerblar, kompozitsiyalarning alohida belgilarini o‘rganadi, shuningdek, ularning o‘ziga xos tarixiy manba sifatida o‘rganadi. Geraldika atamasi lotincha «heraldus» - jarchi so‘zidan kelib chiqqan. Polyakcha «herb», nemischa «erbo» atamalari meros va merosxo‘r ma’nolarida qo‘llanilgan. Geraldika gerblar va ular haqidagi bilimlar tizimidir. Gerb biron-bir mamlakat yoki hududning siyosiy va tarixiy xarakterdagi g‘oyalari majmuasini, o‘ziga xos tabiiy va xo‘jalik xususiyatlari, tabaqaviy tavofutlarini, shaxs, urug‘ va boshqalarning shajaralarini ifodalovchi alohida ramziy belgidir. Geraldika moddiy madaniyat yodgorliklarini: gerb, tamg‘a, muhr, nishoniarni hamda gerbli va ramzli yozma manbalarni o‘rganadi, milliy an’analar, ijtimoiy xususiyatlar, mamlakatlararo iqtisodiy va madaniy aloqalarni o‘rganishga yordam beradi. Gerblar tarixiy bilimlarning ko‘plab sohalari: diplomatiya, sfragistika, numizmatika va boshqalarda o‘ziga xos manba vazifasini bajaradi. Geraldika vujudga kelgan ittifoqlar, hududiy o‘zgarishlar, sulolaviy nikohlarni aks ettirgan holda siyosiy tarix haqida, hukmron tabaqa o‘rtasidagi demografik jarayon va boshqalar to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlar bera oladi. Nafaqat siyosiy va ijtimoiy tarix sohasida, balki o‘rganilayotgan davrning psixologik muhitini qayta tiklashda ham geraldik materiallardan samarali foydalanish mumkin. Masalan, o‘rta asrlar xronikasi, siyosiy va badiiy adabiyotida gerblar tavsifi ko‘p uchraydi. Ular umuman o‘sha davr mentaliteti yoki turli toifalar mentalitetiga xos bo‘lgan xususiyatlarni hamo‘zidaaksettiradi.

Genealogiya - (yunoncha genealogiya - shajara, geneos - avlod va logos - bilim) yordamchi tarix fani sohasi bo‘lib, avlodning (sulolaning) kelib chiqishi, urug‘ va oilalarning kelib chiqishi, ayrim shaxslar tarixi va qarindoshlik aloqalarini o‘rganadi. Uning amaliy sohasi shajaralar tuzishdir Bonistika - (fr.Bonistique) yordamchi tarix fani sohasi bo‘lib, qog‘oz pul belgilarini o‘rganadi, bonlar tarixiy hujjatlar hisoblanib, numizmatika bilan uzviy bog‘langan.

Arxeologiya - (yunon. archaios - qadimgi va logos - bilim) insoniyat tarixini moddiy ashyolar va inson faoliyati izlari o‘rqali o‘rganadigan fan. Arxeologiya alohida qadimgi ashyolar va butun majmualarni arxeologik qazuvlar yordamida o‘rganadi.
Yaqin kunlargacha So‗g‗dning bosh shaharlari bo‗lgan Samarqand va Buxoroning XXV asrlik tarixining ildizlari qaysi davrga borib taqalishini bilmas edik. Shuning uchun ham chet ellik ayrim tarixchilar o‗rtasida Sa-marqand va Buxoroga shahar madaniyati Eron ahamoniylari yoki yuno-nistonlik ellinlar tomonidan keltirilgan degan tasavvur paydo bo‗ldi. Zamonbobo va Sarazm yodgorliklarining topilishi ana shu g‗ayriilmiy fikrlarga nuqta qo‗ydi va So‗g‗dning shahar madaniyati aynan shu o‗l-kaning eneolit va bronza davri yodgorliklari - Sarazm va Zamonbobo madaniyatlari asosida kelib chiqqanligini isbotladi.
Zamonbobo Zarafshonning quyi oqimi havzasida, uning qurib borayotgan o‗zanlaridanbirining yoqasida hosil bo‗lgan ko‗lning nomidir. 1950 yilda akademik Ya.G‗.G‗ulomov ana shu ko‗lning shimoliy sohilida qadimgi qabristonga duch kelgan. Shuningdek, u ko‗l yoqasida, cho‗l shamoli uchirib ketgan taqirlikda, usti ochilib qolgan bir necha qabrlarni uchratadi. Eneolit va ilk bronza davriga oid bo‗lganbu yodgorliklarda avval Ya.G‗.G‗ulomov, so‗ngra A.Asqarov qazishmalar olib bordi. Zamon-boboda o‗tkazilgan qazishmalar davrida 45 ta qadimgi mozor qoldiqlariGeraldika vujudga kelgan ittifoqlar, hududiy o‘zgarishlar, sulolaviy nikohlarni aks ettirgan holda siyosiy tarix haqida, hukmron tabaqa o‘rtasidagi demografik jarayon va boshqalar to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlar bera oladi. Nafaqat siyosiy va ijtimoiy tarix sohasida, balki o‘rganilayotgan davrning psixologik muhitini qayta tiklashda ham geraldik materiallardan samarali foydalanish mumkin. Masalan, o‘rta asrlar xronikasi, siyosiy va badiiy adabiyotida gerblar tavsifi ko‘p uchraydi. Ular umuman o‘sha davr mentaliteti yoki turli toifalar mentalitetiga xos bo‘lgan xususiyatlarni ham o‘zida Genealogiya - (yunoncha genealogiya - shajara, geneos - avlod va logos - bilim) yordamchi tarix fani sohasi bo‘lib, avlodning (sulolaning) kelib chiqishi, urug‘ va oilalarning kelib chiqishi, ayrim shaxslar tarixi va qarindoshlik aloqalarini o‘rganadi. Uning amaliy sohasi shajaralar tuzishdir

Bonistika - (fr.Bonistique) yordamchi tarix fani sohasi bo‘lib, qog‘oz pul belgilarini o‘rganadi, bonlar tarixiy hujjatlar hisoblanib, numizmatika bilanuzviybog‘langan.

Arxeologiya - (yunon. archaios - qadimgi va logos - bilim) insoniyat tarixini moddiy ashyolar va inson faoliyati izlari o‘rqali o‘rganadigan fan. Arxeologiya alohida qadimgi ashyolar va butun majmualarni arxeologikqazuvlaryordamidao‘rganadi.

ADABIYOTLAR: