Sezgi organlarning yosh fiziologiyasi va gigienasi

Sinesteziya  -  bir  analizatorning  kuzgalish  ta’siri  ostida  boshka  analizatorga 

xos sezgining xosil bulishidir. Ushbu xolat sezgilarning xar-xil turlarida kuzatiladi. 

Tovush kuzgatuvchilari ta’sir kilganda sub’ektda kurish obrozlari paydo bulganda 

kupincha kurish, eshitish sinesteziyasi uchraydi. 

Sezgi  a’zolari sezuvchanligining oshishiga  olib boradi  va ikki sohani  ajratib 

ko`rsatish  mumkin.  1.  Sensor  nuksonlar  ko`rlik  va  karlikning  o`rnini  to`ldirish 

zaruratidan  stixiyali  tarzda  kelib  chiqadigan  sentsibilizatsiya.  2.  Sub’ekt  faoliyati 

tufayli  kasbga  xos  talablardan  kelib  chiqadigan  sentsibilizatsiya.  Ko`rish  yoki 

eshitish  sezgisining  yo`qotilganligi  ma’lum  darajada  sezuvchanlikning  boshqa 

turlarini rivojlantirish hisobiga to`ldiriladi. 

3. Insonning barcha sezgilari quyidagi sifatlarga qarab klassifikatsiyalanadi:  

1. Eksterotseptiv sezgilar – tashqi olamdagi narsa va hodislarning sifatlarini 

aks etadi. Ularga ko`rish, eshitish, hid bilish, ta’m bilish va teri sezgilari kiradi.  

---

2.  Interotseptiv  sezgilar  –  ichki  organlarning  turli  holatlari  aks  etadi 

(Organik, og`riq sezuvchi). 

3. Propriotseptiv  sezgilar – turli harakat organlarining holatlarini aks etadi 

(Muskul, harakat, kinetik va muvozanat). 

Ko`rish  sezgisining  organi  ko`z,  u  pardadan  iborat:  tashqi  tomirlari  va  to`r 

parda.  Ko`rish sezgisining fizik sababchisi yorug`lik to`lqinlari hisoblanadi.   

Ranglar axromatik (qora, oq, kulrang) hamda xromatik (qizil, sariq, havorang, 

ko`k, siyohrangga bo`linadi). 

Ko`rish  sezgisining  markazi  miya  katta  yarim  sharlarining  ensa  bo`lagidir. 

Eshitish sezgisi – ovozlarni sezish, organi quloq. Tashqi quloq - quloq chanog`i va 

eshitish bo`shlig`idan iborat. O`rta quloq - uchta suyakchaga mahkamlangan quloq 

pardasi,  ichki  yupqa  parda,  ichki  tog`ay.  O`rta  quloq  eshituv  suyakchasidan 

iboratdir.  Ular  havo  to`lqinlarini  ichkariga  o`tkazadi.  Eshitishning  miya  markazi 

bosh miyaning chakka qismi.  

Eshitish sezgisining sifati: 

a) ovoz balandligi;  

b) ovozning kuchi;  

v) ovoz tembri  

Xid  bilish  sezgisi  –  xidni  bilish  bilan  xarkterlanadi.  Organi  burun 

bo`shligining  yuqori  qismi  bo`lib,  unda  xid  bilish  kataklari  mavjud.  Xidlar 

predmetlar bo`yicha klassifikatsiyalanadi.  

Fizik  sababi  –  gazga  o`xshash  moddalarni  burun  bo`shlig`i  tushishi  va  xid 

bilish retseptori kataklarga ta’sir etishi. 

 Xid bilish markazi – miya ensa bo`lagining pastki qismida joylashgan.  

Ta’m bilish sezgisi – achchiq, shirin, nordon, sho`rni sezish. 

Organi tilning ustki qismi va tanglay. 

Ta’m bilishning fizik sababi – suvda va so`lakda eriydigan moddalar. 

Ta’m bilishning markazi – hid bilish markaziga yaqindir.  

Teri tuyush sezgisi – temperatura, taktil sezgilari. 

---

Temperaturani  sezish    -  issiq  va  sovuqni  teri  orqali  bevosita  sezish  bilan 

bog`liq, fizik sababi teriga boshqa moddalarning tegishi. Terida 250 mingta sovuq 

hamda 30 mingta issiqni qabul qiluvchi nuqta mavjud.  

Taktil  sezgi  –  tegish  va  bosimni  sezish  organi    alohida  tuyush  tanachalari 

bo`lib,  ular  tana  bo`ylab  notekst  joylashgan.  Barmoqlar  til,  lab,  lablarda  uchta 

nuqta mavjud.  

4. Idrok jarayonida ishtirok etuvchi analizatorlarga ko`ra ko`rish, eshitish, xid 

bilish,  ta’m  bilish,  kinetik  va  teri  tuyush  kabi    idrok  turlari  mavjud.  Boshqa 

klassifikatsiyasi asosida materiyaning mavjud bo`lishi yotib – u vaqtni idrok etish, 

fazoni, xatti – harakatni idrok etish turlariga bo`linadi.