Sezgi organlarning yosh fiziologiyasi va gigienasi

Qo`

zg`ov

ch

i 

 

Sezish 

organi 

Bosh 

miyaning 

Katta 

yarim                  

sharlar 

po`stlog`i 

(po`stloq 

bo`limi) 

---

                                                                                 intiluvchi                                           

energiyasini                

                                                                                 nervlar                                               

ongning        

                                                                                Markazdan                                         

mas’ulligiga 

                                                                                qochuvchi                                           

aylanadi 

                                                                                 nervlar   

                           

 

                                                                                   Qayta aloqa kanali 

 

 

Sezgi  jarayoni  ob’ektiv  olamni  to`g`ri  aks  etishini  ta’minlovchi  tashqi 

qo`zg`atuvchilarni  tanlash  va  energiyani  qayta  ishlovchi  sensor  harakatlar 

tizimidan iboratdir.  

Sezgilarni  o`ta  miqdorda  ko`pligi,  hamda  tashqi  olam  energiyasini  ong 

hodisasiga  aylanishi  haqida  aniq  fikrlarni  I.M.Sechenov  bergan.  Agar  insonni 

uyg`oq vaqtini o`rta hisobda 12 soat deb olinadigan bo`lsa va har bir faza bo`yicha 

o`rta sonni oladigan bo`lsak, ko`rish sezgisini 5 qismchalarga bo`lsak, ko`z orqali 8 

ming sezgi, quloqdan undan kam emas, muskullar harakatida esa undan ham sezgi 

yuzaga kelar ekan. Bir haftada u 56 ming, 1 oyda 204 mingni, 1 yilda 2 millionga 

yoqin sezgi hosil bo`ladi.  

Idrokda  esa  doimo  idrok  etuvchi  shaxsning  hislatlari  uning  idrok  etayotgan 

narsalariga  munosabati,  kishining  extiyojlari,  qiziqishlari,  intilishlari,  istaklari  va 

his – tuyg`ulari u yoki bu tarzda aks etadi.  

Idrok - bu narsa va hodisalarni bizni sezgi organlarimizga ta’sir etishi asosida 

ularni  yaxlit  obrazlarining  yuzaga  kelish  jarayonlaridir.  Idrok  qiziqishlarimiz  va 

irodamiz  bilan qanday  darajada  bog`liqligiga ko`ra ixtiyoriy  va  ixtiyorsiz idrokka 

ajratilishi  mumkin.  Ixtiyoriy  idrok  kuzatishda  yaqqol  namayon  bo`ladi.  Kuzatish 

bu  ma’lum  anik  anglashgan  maqsad  bilan  qilinadigan  hamda  ixtiyoriy  diqqat 

yordamida amalga oshiriladigan ixtiyoriy rejali idrokdir. 

Psixologlarning fikricha inson nimaniki idrok qilsa, uni figura va fonda idrok 

qiladi.  Figura  shunday  narsaki,  uni  aniq  anglash,  ajratish,  ko`rish,  eshitish  va 

tuyush  mumkin.    Fon  esa  aksincha,  noaniqroq,  umumiyroq  narsa  bo`lib,  aniq 

---

ob’ektni ajratishga yordam beradi. Masalan: gavjum bozorda ketayotgan taqdirda 

ismimizni birov aytib chaqirsa, darrov o`sha tarafga qaraymiz. Ism – figura bo`lsa, 

bozordagi shovqin-suron – fon rolini o`ynaydi. Idrok  sezgi jarayonlaridan tashkil 

topadi. Sezgilar yaxlit tarzda idrok jarayonini ta’minlaydi. Idrok ongli, maqsadga 

qaratilgan  murakkab  jarayon  bo`lib,  unda  shaxsning  u  yoki  bu  ob’ektga  shaxsiy 

munosabati va idrokdagi faolligi aks ettiriladi. 

2.  Sezgilar  uchun  quyidagi  xususiyatlar  xos  –  adaptatsiya,  sensibilizatsiya, 

senesteziya.