“Сервис” илмий-амалий журнал 020 йил 4-сон сервис

Keywords: 
tourism, 
higher 
education, 
qualifications, 
highly 
qualified 
personnel, 
human resources.  
 
 
Б.Қ. Жанзаков– СамДУ таянч докторанти 
Б.А. Султонов– ТДИУ ассистенти 
 
ТУРИЗМДАН ЯЛПИ ДАРОМАДНИ ARIMA УСУЛИ ЁРДАМИДА ПРОГНОЗЛАШ 
ИМКОНИЯТЛАРИ 
 
Аннотация. Ушбу мақолада ARIMA усули ѐрдамида вақт қаторини прогнозлаш имкониятлари 
кўриб чиқилди ва Ўзбекистонда туризмдан ялпи даромадларнинг прогноз функцияси ишлаб 
чиқилди. 
Калит сўзлар: туризм, ARIMA, даромад, сирғалувчи ўртачалар, прогноз. 
 
Кириш. Бугунги кунда туризм соҳаси стратегик соҳалардан бирига айланди. 
Хусусан, туризм фаолиятини режалаштиришда туризмдан даромадни прогнозлаш муҳим 
аҳамиятга эга. Прогнозлашнинг турли усуллари мавжуд бўлиб, уларнинг орасида вақт 
қаторини баҳолашда энг кенг қўлланиладиган тури авторегрессив сирғалувчи ўртачалар 
усули (ARIMA) ҳисобланади.
Ушбу усул бошқа одатий усуллар, масалан, энг кичик квадратлар усулидан танлама 
кичик бўлганда ҳам юқори даражада аниқлик билан ҳисоблаш имкониятини бериши билан 
фарқланади. Бу усулдан одатда молиявий инвестицияларнинг юқори даражада ўзгарувчан 
қийматларини прогнозлашда фойдаланилади, аммо уни ҳар қандай вақт қаторини 
ўрганишда қўллаш мумкин. ARIMA усулининг асосида эрксиз ўзгарувчига унинг ўзининг 
олдинги даврлардаги қиймати ва сирғалувчи ўртача қийматлари таъсир кўрсатади. ARIMA 
усулини алгебраик кўринишда қуйидагича тасвирлаш мумкин: 
 
Бу ерда,
даврда эрксиз ўзгарувчининг қиймати, 
= 𝜃 + 𝜑
1
1
+. . . +𝜑
𝑘
𝑘
+ 𝛽
0
𝑢
+ 𝛽
1
𝑢
1
+. . . +𝛽
𝑛
𝑢
𝑛

---