“Сервис” илмий-амалий журнал 020 йил 4-сон сервис

“Сервис” илмий-амалий журнал 
 
2020 йил 4-сон 
103 
𝜃 озод ҳад, 
𝑘 авторегрессив жараѐнлар сони, 
𝑛 сирғалувчи ўртача жараѐнлар сони, 
𝜑
тегишли коэффициентлар 
𝛽
тегишли коэффициентлар 
𝑢
тасодифий ўзгаришлар 
Биз ARIMA усули ѐрдамида Ўзбекистонда туризмдан даромадларни (Жаҳон Банки 
маълумотларидан фойдаланилди) самарали прогноз қилиш имкониятларини кўриб чиқдик. 
Мавзуга оид адабиѐтлар таҳлили. ARIMA моделлари молиявий инвестициялар 
қийматларини прогнозлашда кенг қўлланилади. Ушбу моделни Г.Бокс ва Г.Женкинслар
1
1978 йилда такомиллаштириб баҳолаш методологиясини ишлаб чиқишган. В.Дент ва 
Ж.Свансонлар ARIMA моделларини юқори ноаниқлик даражаси бўлган транспорт 
бозорларида инвестиция оқимларини прогнозлашда қўллаш мумкинлигини кўрсатиб 
беришган
2
. В. Аллен ва бошқалар 167 корхона даромадларини ARIMA ѐрдамида юқори 
аниқликда прогнозлашга эришган
3
. Ф. Фаисал Бокс-Женкинс методологиясининг 
камчиликларини ѐритиб, унинг фақат ўтган даврлардаги қийматларга боғлиқ эканлигини 
танқид қилган
4
. 
Тадқиқот методологияси. Мақолада авторегрессив сирғалувчи ўртачалар 
(ARIMA), стационарлик бўйича unit root тести, график таҳлил, индукция ва дедукция 
усулларидан фойдаланилган. 
Таҳлил ва натижалар. Бокс ва Женкинс методологиясига асосланиб, авваламбор, 
биз эрксиз ўзгарувчи (туризмдан даромад)нинг вақт бўйича ўзгариш графигини ўргандик. 
Қуйида туризмдан ялпи даромаднинг 2000 йилдан 2019 йилгача динамикаси келтирилган 
(1-чизма). 
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2016
2018
м
ил
ли
ар
д 
А
КШ
д
ол
ла
ри