“Сервис” илмий-амалий журнал 020 йил 4-сон сервис

Мавзуга оид адабиѐтлар таҳлили: Туристик ташкилотлар фаолиятининг ўзига хос ху-
сусияти сифатида шуни айтиш лозимки, туристик маҳсулотнинг режа ѐки смета қийматини 

---

“Сервис” илмий-амалий журнал 
 
2020 йил 4-сон 
180 
аниқлаш мақсадида тур қиймати дастлабки тахминий калькуляция қилиш жараѐнидан ўтади 
[2]. 
Туристик ташкилотларда харажатлар ҳисоби тизимида уларни таснифлаш тизими 
алоҳида ўрин тутади. Харажатларни таснифлашнинг асосий тизимлари қуйидагилардан 
иборат: 
- технологик жараѐнлар ва алоҳида турдаги туристик маҳсулотлар таннархига киритиш 
усулига кўра тўғри ва эгри харажатлар; 
- ишлаб чиқариш ҳажмига қараб доимий ва ўзгарувчан харажатлар. 
Туристик ташкилотларда тўғри харажатлар деб - харажатларни туристик маҳсулотнинг 
бир бирлигига олиб бориш мумкин бўлган харажатларга, яъни технологик ва туристик 
маҳсулотлар (ишлар, хизматлар) нинг ўзига хос ишлаб чиқариш хусусиятларига боғлиқ бўлган 
ҳолдаги харажатларга айтилади. Мазкур тўғри харажатлар Ўзбекистон Республикасида 2010-
―Асосий ишлаб чиқариш‖ счѐтининг дебетида ҳисобга олинади. Шунингдек, уларни тўғридан-
тўғри алоҳида турдаги туристик маҳсулотларга бўлиш мумкин. 
Жумладан, тўғри харажатларга қуйидагилар киритилади: 
- туристларни жойлаштириш ва кунлик яшаш харажатлари; 
- транспорт ва экскурсия хизматларини кўрсатиш харажатлари; 
- туристларни овқатлантириш харажатлари; 
- туристларга тиббий хизматлар ва виза хизматларини кўрсатиш харажатлари; 
- туристларни суғурталаш харажатлари; 
- гид-таржимонлар хизмати учун ҳақ тўлаш харажатлари; 
- туристик корхона ишлаб чиқариш ходимларининг меҳнатига ҳақ тўлаш харажатлари ва 
ҳоказолар. 
Туристик маҳсулот бирлигига тўғри келадиган тўғри харажатлар ҳажми ишлаб 
чиқариладиган туристик маҳсулот ҳажмига нисбатан тўғри пропорционалликда ўзгаради, 
лекин эгри харажатларни туристик корхона, улар ўзгармас хусусиятга эгалиги туфайли (бир 
бирлик туристик маҳсулот таннархига тўғри келадиган эгри харажатлар ҳажмини) хизмат 
кўрсатиш кўламини ошириш йўли билан камайтириши мумкин. 
Туристик корхоналарда эгри, яъни билвосита харажатлар сифатида қуйидагилар ҳисобга 
олинади: 
- туристик маҳсулотни ишлаб чиқаришни сақлаш харажатлари; 
- туристик корхонани бошқариш харажатлари; 
- ва туристик маҳсулотни сотиш жараѐнини ташкил этиш харажатлари. 
Эгри харажатлар туристик маҳсулотни шакллантириш ва сотиш билан боғлиқ бўлса-да, 
бу харажатларни хизмат турлари кенг бўлган вазиятларда юзага келган вақтларда, уларнинг 
қийматини одатда аниқ бир туристик маҳсулот қийматига киритиб бўлмайди. Ушбу турдаги 
харажатларга қуйидагилар киради: 
- бинонинг ижара ҳақи ва бинонинг таркибини тўлдириш харажатлари; 
- бошқарув аппарати ходимларига иш ҳақи ва мазкур иш ҳақларидан ушланма 
харажатлари; 
- асосий воситаларни таъмирлаш ва сақлаш харажатлари; 
- аудиторлик ва консультация хизматлари учун ҳақ тўлаш; 
- кадрларни таѐрлаш харажатлари ва ҳоказолар. 
Туристик корхоналарда харажатлар ҳисобини тўғри йўлга қўйиш билан бирга мазкур 
корхоналарда ҳисоб тизимини тўғри ташкиллаштиришда номоддий активлар ҳисобини тўғри 
йўлга қўйишнинг ўзига хос хусусиятларини ўрганиб чиқамиз. 
Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартларига мувофиқ номоддий актив - бу моддий-
ашѐвий мазмунга эга бўлмаган, аниқланадиган номонетар актив [3]. 
Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартларига мувофиқ эса номоддий активлар – бу 
корхона томонидан улардан ишлаб чиқариш, ишлар бажариш, хизматлар кўрсатиш ѐки 
товарларни сотиш жараѐнида фойдаланиш мақсадида ѐхуд маъмурий ва бошқа функцияларни 
амалга ошириш учун узоқ муддат мобайнида тутиб туриладиган, моддий-ашѐвий мазмунга эга 
бўлмаган мол-мулк объектлари бўлиб ҳисобланади [4]. Бу икки таъриф бир-бирини инкор 
этмайди, лекин миллий стандартда келтирилган таърифда номоддий активларни тўлиқроқ

---