“Сервис” илмий-амалий журнал 020 йил 4-сон сервис

Мавзуга оид адабиѐтлар таҳлили. Ўзбекистонда тижорат банклари муддатли 
депозитлари ҳажмини ошириш масаласи доимий равишда ҳукуматимиз эътиборида 
турибди, хусусан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 23 мартда «Банк 
хизматлари оммабоплигини ошириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги 3620-
сонли Қарори шулар жумласидан бўлиб, унда мазкур масала бўйича муаммолар очиқ 
кўрсатилиб, уларнинг ечимлари бўйича вазифалар белгилаб берилган. Хусусан, банк 
хизматлари ва маҳсулотларининг янги турларини жорий этиш, бевосита мулоқотсиз ва 
мобил технологияларни жорий этиш масалалари шулар жумласидандир. 
Маълумки, тижорат банклари муддатли депозитлар уларнинг баланс ҳисоботининг 
пассиви таркибидаги ресурсларнинг жалб қилинган маблағлар манбасини ташкил этади. 
Тижорат банклари ресурслари иккита йирик манба, яъни ўз маблағлари (10-12 фоиз) ва 
жалб қилинган маблағлар (88-90 фоиз) ҳисобидан шакллантирилади. Одатда, тижорат 
банклари жалб қилинган маблағларининг асосий манбаси депозитлар ҳисобидан
шакллантирилиб, депозитлар муддатсиз, муддатли ва жамғарма депозитлардан ташкил 
топади.
Халқаро банк амалиѐтидан маълумки, тижорат банклари депозитлари таркибида 
муддатли депозитларнинг улуши юқори бўлиб, жами депозитларнинг 65-70 фоизигача 
етади, бу албатта банкларнинг депозит сиѐсатини самарадорлиги, мамлакат миллий 
валютасининг барқарорлиги, аҳолининг банк тизимига ишончининг юқорилигида далолат 
беради. Чунки, ―депозит‖ сўзи лотинча ―dipositum‖ – ―сақлашга топширилган буюм‖ 
маъносини англатади, сақлашга топширувчи шахс албатта ўз хоҳиши билан қандайдир 
иқтисодий манфаатдорлик ва ишонч асосида ўз ихтиѐридаги молиявий маблағни банкка 
топширади. 
Шу жиҳатдан, иқтисодчи олимларнинг депозитнинг иқтисодий мазмунига берган 
таърифларига эътибор қаратадиган бўлсак, улар мазмун жиҳатидан бир-бирига яқин 
бўлсада, бироқ шаклан бир-биридан анчагина фарқ қилади. Масалан, Л. С. Падалкина 
―депозит-бу кредит муассалардаги барча муддатсиз қуйилмалардир
2
‖ дея таъкидлайди. 
Л.С.Падалкинанинг депозитни кредит муссасаларидаги муддатсиз қуйилмалар деган 
фикри мунозарали бўлиб, депозитни муддатсиз қуйилмалар тарзида таърифлашниши 
унинг муддатли маблағлар ҳам эканлигини инкор этмоқда.
Америкалик иқтисодчи олим Э. М. Родэ ―депозит – банк мижозларининг 
жамғармадан ташқари барча муддатли ва муддатсиз қуйилмаларидир‖ деган иқтисодий 
талқинни илгари суради
3
. Э.М.Родэнинг депозитга берган иқтисодий таърифи 
Л.С.Падалкинанинг таърифига нисбатан аниқроқ бўлиши билан бирга, бироқ ушбу 
таърифда депозитининг айнан қиймат кўринишида намоѐн бўлшини эътиборга олмаган.
Россиялик иқтисодчи М. Н. Березина ―депозит – бу мижозга унинг барча турдаги 
пул маблағларини сақлаш учун очиладиган ҳисобварақдир‖ деган янаям соддароқ, агар 
таъбир жоиз бўлса депозитнинг иқтисодий маъносига жудаям яқин бўлмаган фикрни 
илгари суради. Юқорида келтирилган таърифлар ва манбалардан кўриниб турибдики, банк 
амалиѐтида қўлланилаѐтган депозитлар ва, умуман, депозитлар ҳақида иқтисодий 
адабиѐтларда ягона ѐндошув мавжуд эмас. Халқаро банк амалиѐтида депозитлар 
1
Financial stability: 10 questions and about seven answers. Speech delivered by Mr Jaime Caruana, General Manager of the BIS, 
at the 50th Anniversary Symposium of the Reserve Bank of Australia, Sydney, 9 February 
2010.https://www.bis.org/speeches/sp100209.htm 
2
Падалкина Л.С. Современная денежно-кредитная система капитализма. –М.: ВЗФЭИ, 1982. –С.152. 
3
Роде Э.М.Банки, биржи, валюты современного капитализма. М.: «Дело ЛТД», 1995. -С. 148. 

---