Сентябрь 2020 10-қисм

Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
PASKAL DASTURLASH TILI VA UNING IMKONIYATLARI.
Suyunova Zamira Gapparkulovna
Samarqand viloyati Samarqand shahri 
66-umumiy o‘rta ta’lim maktabi
informatika fani o‘qituvchisi
Telefon raqami: 97 2896050
Annotatsiya. 
Paskal tili 1971 yilda e’lon qilingan bo‘lib, fransuz olimi Blez Paskal nomiga 
qo‘yilgan. Turli xildagi masalalar yechimini olishda tartiblangan (strukturaviy) dasturlar tuzishda 
ishlatiladi.
Kalit so‘zlar. 
Blez Paskal, Syurix,niklaus virt,Paskal tili,Borland firmasi instalyatsiya, 
o‘zgaruvchilar, konstantalar, operatorlar, Funksiya, protseduralar
Xvii asrda yashagan va dunyoda birinchi hisoblash mashinasini yaratgan fransuz olimi 
Blez Paskal sharafiga shunday deb nomlangan Paskal tili Shveytsariyaning Syurix shahridagi 
oliy texnika maktabining professori niklaus virt tomonidan 70-yillarda yaratilgan bo‘lib, 1979 
yilda standart Paskal deb tasdiqlangan. o‘zining soddaligi, mantiqiyligi va samaraliligi tufayli 
bu til butun dunyoga tezda tarqaldi. hozirgi paytda barcha hisoblash mashinalari, xususan, 
mikrokompyuterlar ham shu tilda ishlash imkoniyatiga ega. dasturlar matnining to‘g‘riligini 
osonlik bilan tekshirish mumkinligi, ularning ma’nosi yaqqol ko‘zga tashlanishi va oddiyligi 
bilan ajralib turadi.
Paskal tili ancha murakkab va ko‘p vaqt oladigan hisoblash ishlarini bajarishga mo‘ljallangan 
tarkiblashtirilgan dasturlar tuzishga imkon beradi. Yana bir afzalligi shundan iboratki, 
foydalanuvchi xatolikka yo‘l qo‘ymasligi uchun yoki xato yozib qo‘ygan bo‘lsa, tez tuzatib olishi 
uchun dasturda ishlatilgan o‘zgaruvchilar oldindan qaysi turga (toifaga) mansub ekanligi belgilab 
qo‘yilgan bo‘ladi. Turbo Pascal sistemasini Borland firmasining instalyatsiya diski yordamida 
o‘rnatish mumkin. lekin bunday qilish shart emas, ko‘pincha uni bir kompyuterdan ikkinchisiga 
nusxasini ko‘chirib o‘tkazib ishlatishadi. dasturning to‘liq tarkibi 4 mbayt atrofidagi hajmga 
ega bo‘lib, xohishga qarab uni hajmini kamaytirish mumkin. ammo bu holda o‘rnatilishi yoki 
ko‘chirilishi shart bo‘lgan fayllarni aniq bilish kerak. dastur matni muharriri asosiy matnni kiritish 
va tahrirlash uchun xizmat qiladi. dastur matni muharriri oynasini oynalar sohasida siljitish, 
o‘lchamini o‘zgartirish, yopish va ochish mumkin. integrallashgan muhitda ochilgan oynalar 
soni tezkor xotira hajmi tomonidan chegaralanadi, lekin faol oyna yagona bo‘ladi. Bir oynadan 
ikkinchisiga o‘tish uchun sichqoncha yordamida tanlash (agar oyna qismi ko‘rinib turgan bo‘lsa) 
yoki F6 klavishi yordamida amalga oshiriladi. dastur matni muharririning har bir satriga ko‘pi 
bilan 126 ta belgi yozilishi mumkin. odatda Paskal tilidagi dasturlar Program maxsus so‘zi bilan 
boshlanadi. Bu so‘zdan keyin dastur nomi yoziladi. masalan: Program kvadrat_tenglama; {kvadrat 
tenglama yechish dasturi.} dastur nomi dastur vazifasiga mos bo‘lishi maqsadga muvofiq. Bu 
zarur dasturni boshqa dasturlar orasidan tez ajratib olish imkonini beradi. Paskal dasturlash 
tilida dastur yozishda quyidagilar qo‘llaniladi: konstantalar (o‘zgarmaslar) – dastur ishlaganda 
qiymati o‘zgarmaydigan miqdorlar; o‘zgaruvchilar – dastur ishlaganda qiymati o‘zgaradigan 
miqdorlar; ifodalar – mos amallar bilan bog‘langan o‘zgarmaslar, o‘zgaruvchilar va funksiyalar; 
operatorlar – algoritmik tuzilmalarni ifodalaydigan dasturlash tilining ko‘rsatmalari; Funksiya 
va protseduralar – dasturning o‘z nomiga ega bo‘lgan alohida qismlari. ularga asosiy dasturdan 
murojaat etiladi; nishonlar – dasturda boshqarish uzatilayotgan operatorni ko‘rsatadi. ularda 
ishlatiladigan son 0 dan 9999 gacha bo‘la oladi. Birinchi kelgan nollar hisobga olinmaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
1. aripov m.m, irmuxamedova r.m va boshqalar. informatika. axborot texnologiyalari, 
o‘quv qo‘llanmasi, 1-2-qism. Toshkent 2005 
2. g‘ulomov S.S.,Begalov B., Shermuhamedov a. axborot tizimlari va texnologiyalari. 
Toshkent: «Sharq»- 2000. 
3. www.ziyouz.com

---

130