|
Танглик вазиятида қолган болага психологик ёрдам кўрсатиш
Боладан қалам билан катта ҳажмдаги қоғозга жароҳат олишига сабаб бўлган вазиятдаги хона (ёки унинг теварак-атрофи, муҳити) планини чизиб беришини таклиф қилинг. Ойналари, эшикларини ҳам эслатинг. Қайси хона кимга тегишли эканини ҳам сўранг. Дастлаб бола сизга хонанинг тузилиши, қайси нарса қаерда жойлашганини тушунтириб берсин, кейин эса чизиб берсин. Чизилаётган план масштабга мос келиши шарт эмас, муҳими ҳар иккалангизда муҳит борасида бир хил тасаввур ҳосил бўлсин.
Энди боладан иккита рангни танлашини сўранг, бу ранглар гўёки яхшилик ва ёмонликни акс эттирадиган бўлсин.
Кейин боладан яхшилик рамзини акс эттирадиган қалам билан унда яхши ёқимли таассуротлар билан хотирлайдиган жойларни тасвирлашини сўранг: боладан қайси жойда ўзини яхши ҳис қила олиши, бу жой унга нимаси билан ёқиб қолгани, бу ерда нималар билан шуғуллангани, машғул бўлган вазиятларида унга кимлар ёрдам бергани ҳақида сўранг. Бола ўзи учун яхши ва ёқимли хотираларни уйғотадиган барча образларни эслаши зарур. Бунда идрок этиш ва ҳар бир жой борасида алоҳида тўхталиб ўтишдан, пайдо бўлаётган хиссиёт, фикр, муносабат билдириш даражасигача ўтиш зарур. Албатта ҳар бир хис-туйғуга алоҳида эътибор бериб, уларнинг ифодаланишини қўллаб-қувватлаб туриш зарур. Бола учун ёқимли бўлган ҳар бир жой, вазиятлар борасида бирма-бир тўхталиб, боланинг уларга нисбатан муносабати, унинг ҳаракатлари ҳақида сўраш орқали хис туйғуларини кучайтиришга эришиш лозим.
Бундан сўнг боладан “ёмон” рангдаги қалам билан бола ўзини ёмон хис қилган жойларини чизиб беришини таклиф қилинг.
Сўнгра боладан бирма-бир камроқ ёқимсиз бўлган жойлардан бошлаб, то сира ҳам ёқмайдиган жойларгача нима учун ёқимсизлигини, бу ерда нималар бўлиб ўтганини тавсифлаб беришини сўранг. Бола гапираётганда уни диққат билан тинглаб воқеа ва ҳодисалар билан боғлиқ вазиятларни аниқлаштирувчи саволлар бериб туриш зарур. Кейин эса хиссиётлар/фикр ва муносабат даражасига ўтиш зарур (сенинг тананг нималарни сезди, кўнглингдан қандай хис-туйғулар ўтди ва бу вақтда нималар ҳақида ўйладинг каби).
Бирин-кетин барча ёқимсиз вазиятларни хотирланг. Вақти-вақти билан ёқимли бўлган вазият ва хотираларга қайтиб туриш лозим, бу болага куч ва ғайратни тўплаб олишига ёрдам беради.
Ўйин плани билан ишлаш бир қанча сеансларни олиши мумкин. Бу усул кичик болаларга ҳам, шунингдек катта болаларга ҳам бирдек фойдалидир. Кўпинча бу усул жароҳатли вазиятга дастлабки яқинлашишда қўл келади.
Агарда психолог бола билан ўйин вазиятида иштирок этаётган бўлса, у ўйин мобайнида ўз функциялари ва вазифаларини қай даражада бажарилаётганини назорат қилиб бориши ва ўз мажбуриятларини меъёрлаштириб бориши зарур бўлади (бола бунда фаолроқ ҳамда яхшироқ иштирок этгани маъқул).
Ўйин сўнггида қуйидагиларга эътибор қаратиш зарур:
бола яна реалликка қайтган бўлсин;
бола регрессив холатдан чиққан бўлсин;
сеанс вақтларида бола учун яхши ва одатга айланган ҳаракатларини давом эттириш, янги ижодий имкониятларини очишга ҳам вақт қолсин;
ҳали қайта эслашга ва тавсифлашга улгурилмаган “саҳна” кўринишлари шартли равишда “вақтинча ёпилганлигига ишонч хосил қилиш керак.
Психологик профилактика йўналиши бўйича олиб бориладиган ишлар мақолалар ёзиш, бюллетень (варақалар), деворий газеталар чиқариш, “Ишонч қути” ҳамда ўқитувчилар ва ўқувчилар учун турли мавзу йўналишлари бўйича баҳс-мунозаралар ташкил этиши, тўгараклар ташкил этиб тадбирлар, психологик-педагогик консилиум (муаммо, вазият, ҳолатларни ўрганиш ва тегишли чоралар ишлаб чиқиш жараёни) лар ўтказиш, дарсларни психологик жиҳатдан таҳлил қилишдан иборат.
Психолог мактабда амалга оширган ишлари юзасидан вилоят, туман, шаҳар газета ва журналларига мақолалар билан иштирок этиши, ўқувчилар ўртасида доимий равишда турли хил мавзу (“Эҳтиёт бўлинг стресс!”, “Стрессдан сақланинг!”, “Гиёҳвандлик умр вабоси”, “Келажакда сиз танлаган касб”) ларга оид психопрофилактик, психокоррекцион семинар ва тадбирларни ўтказиши, психологик хизматга оид янгиликлар, ўқитувчилар ( «Темпераментингизни биласизми?», “Ҳар бир бола бир дунё!”), ўқувчилар (“Мен ва менинг имкониятларим (қобилият, қизиқиш, лаёқатлар ҳақида)”), ота-оналар учун (“Боласи 1-синфга бораётган ота-оналар Сизлар учун!”ва ҳ.зо) маслаҳат ва тавсияларни деворий газетада акс эттириши муҳим аҳамият касб этади.
Шу билан бирга, умумтаълим мактабларида ўқувчи- ўқитувчи, ўқувчи-ўқувчи, фарзанд-ота-она, ўқитувчи-ота-оналар ўртасида шахслараро муносабатларда юзага келадиган низоли ва муаммоли вазиятларни ечимини топиш мақсадида “Ишонч қути”си ташкил қилиш тавсия этилади Қутининг ўлчами бўйи тахминан 20-25 см., эни 15-20 см. дан иборат бўлиб, амалиётчи психолог хонаси ёнига ўрнатилади. “Ишонч қути”ни ташкил этишнинг мақсади амалиётчи психолог томонидан ўқувчиларга тушунтирилади. Саволлар ва муаммолар аноним тарзда берилади. “Ишонч қути”сига тушган саволлар ва муаммоли вазиятларга амалиётчи психолог, қути ёнида ташкил этилган “Психолог маслаҳати” бурчагида тавсиялар сифатида жавоб беради. Саволларга аниқ жавоб олинмаса, берилган жавобга аниқлик киритиш мақсадида амалиётчи психолог билан мулоқот ўрнатилиб борилиши мумкин. “Ишонч қути”га тушган саволлар психолог томонидан қатъий сир сақланиши шарт. Акс ҳолда турли низоли вазиятларни келтириб чиқариши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
