Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

4-MAVZU. BORLIQ – FALSAFANING FUNDAMENTAL KATEGORIYASI 
61 
shakllangan ikki muhim va bir-biridan butunlay farq qiladigan yo‘nalish – substansional va relyasion 
yo‘nalishlarni farqlash mumkin. 
Substansional yo‘nalishda makon va vaqt materiya va ongga bog‘liq bo‘lmagan mustaqil mohiyatlar 
sifatida amal qiladi. 
Substansional konsepsiya asoschilari Demokrit (makon muammosi bo‘yicha) va 
Platon (vaqtga nisbatan yondashuvlarda) Demokrit atomlar harakatlanuvchi bo‘shliq amalda 
mavjudligi haqidagi yondashuvni ilgari surgan. Uning fikricha, bo‘shliqsiz atomlar
 
harakatlanish 
imkoniyatidan mahrumdir. Demokrit va Epikur makonni atomlardan iborat joy, deb tasavvur qilgan 
va uni bo‘shliq bilan tenglashtirgan. Makon mutlaq, bir jinsli va harakatsiz bo‘ladi, vaqt esa bir tekis 
oqadi, deb
 
hisoblangan. 
Makon ob’ektiv, bir xil va cheksiz. U atomlar joylashadigan joy. Vaqt 
(zamon)ni abadiyat bilan tenglashtirish mumkin, u o‘tmishdan kelajak sari bir maromda kechuvchi 
sof davomlilikdan iborat. Vaqt – voqealar yuz beruvchi joy. 
Makonning uch o‘lchovligi
. Makonning uch o‘lchovliligi hanuzgacha ilmiy-nazariy jihatdan aniq 
isbotlanmagan. Makon va vaqtning cheksizligi hamda tuganmasligi, makonning uch o‘lchovliligi, 
vaqtning bir yo‘nalishligi, orqaga qaytmasligi makon va vaqtning asosiy xossalari sifatida qaralishi 
lozim.Biz makroskopik tajribada ko‘radigan ob’ektlar uch o‘lchovli ko‘lamlilikka – 
uch o‘lchovdagi o‘lchamlilikka ega. 
 Xulosalar. 
Hozirgi zamon olimlari materiya harakatining texnik, kibernetik va informatsion 
shakllari to‘g‘risida so‘z yuritmoqdalar. Bu masalalar ko‘p jihatdan bahs lidir. Ammo shu narsa 
shubhasizki, ob’ektiv borliqni yanada chuqurroq o‘rganish na faqat mavjud tasniflarning 
mufassallashuvi va takomillashuviga, balki materiya harakatining yangi shakllari to‘g‘risidagi 
g‘oyalar va nazariyalar paydo bo‘lishiga ham olib keladi. Zero, har bir shakl butun olam universal 
rivojlanish jarayonining imkoniyatlaridan birini ro‘yobga chiqarishga xizmat qiladi. 
Adabiyotlar
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.:“O’zbekiston”, 2014. 24 b 
2.
“O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi 
to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli 
Farmoni.
 
3.
Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – 
Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. 
4.
Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo 
etamiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b. 
5.
Karimov I.A. Asarlar to‘plami. 1-24 jildlar.- T.: O’zbekiston 1996-2016. 
6.
Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. 2 nashr –T.:Ma’naviyat, 2016 176-b. 
7.
Falsafa. Axmedova M. Tahriri ostida. – T.: O’FMJ, 2006. 339 b. 
8.
Shermuxamedova N.A. Falsafa. – T.: Noshir, 2012. 1214 b. 
9.
Falsafa asoslari. Q.Nazarov tahriri ostida. –T.: «SHarq», 2005 y. 

---