Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar


-MAVZU. MANTIQ ILMINING PREDMETI, ASOSIY QONUNLARI



Download 15,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet434/643
Sana04.02.2022
Hajmi15,64 Mb.
#430761
1   ...   430   431   432   433   434   435   436   437   ...   643
Bog'liq
0500de0e3a84008f07a8a69c740ecd021b49d24d

10-MAVZU. MANTIQ ILMINING PREDMETI, ASOSIY QONUNLARI.
TUSHUNCHA TAFAKKUR SHAKLI SIFATIDA 
148 
Tushunchaning hajmi esa, unda fikr qilinayotgan predmetlar yig‘indisini aks 
ettiradi. Masalan, yuqorida misol qilib keltirilgan «fan» tushunchasining hajmi 
mavjud barcha fanlarni: matematika, fizika, mantiq va hokazolarni o‘zida qamrab 
oladi. 
Tushunchaning mazmuni va hajmi uzviy bog‘liq bo‘lib, u tushunchaning mazmuni 
va hajmi o‘rtasidagi teskari nisbat qonuni yordamida ifodalanadi. Bu qonunga 
muvofiq tushunchaning hajmi kengaytirilsa, mazmuni torayadi va aksincha, hajmi 
toraytirilsa, mazmuni kengayadi. Masalan, «fan» tushunchasining mazmuniga 
«mantiq»qa oid bo‘lish belgisini qo‘shish bilan hajm jihatidan undan torroq 
bo‘lgan «mantiq fani» tushunchasiga o‘tiladi. 
«Fan» tushunchasining hajmini kengaytirish bilan mazmun jihatidan unga nisbatan 
torroq bo‘lgan «ijtimoiy ong shakli» tushunchasi hosil qilinadi. Bunda faqat fanga 
xos bo‘lib, boshqa ijtimoiy ong shakllarida, masalan, huquqiy ongda bo‘lmagan 
spetsifik belgilar tushuncha mazmunidan chiqarib tashlanadi. 
Bu qonun tushunchalar bilan olib boriladigan qator mantiqiy amallar asosida 
yotadi. 
Tushunchaning turlari 
Mantiqda tushunchalar mazmuni va hajmi bo‘yicha bir qancha turlarga 
bo‘linadilar. Xususan, hajmiga ko‘ra yakka va umumiy tushunchalar farq qilinadi. 
YAkka tushunchaning hajmida bitta predmet fikr qilinadi. Masalan, «Mars 
planetasi», «O‘zMU asosiy kutubxonasi» va shu kabilar yakka tushunchalardir. 
Umumiy tushunchalar predmetlar guruhini aks ettiradi. «Planeta», «Kutubxona» 
tushunchalari umumiy tushunchalar hisoblanadi. Umumiy tushunchalar aks 
ettiruvchi predmetlarning miqdori chegaralangan va chegaralanmagan bo‘lishi 
mumkin. Masalan, «kimyoviy element» tushunchasida fikr qilinayotgan predmetlar 
soni chegaralangan. «YUlduz» tushunchasi hajmini tashkil qiluvchi predmetlar 
soni esa cheksiz.
Fikr yuritish jarayonida ayiruvchi va to‘plovchi tushunchalarni farq qilish ham 
muhim ahamiyatga ega. Ayiruvchi tushuncha shunday umumiy tushunchaki, u aks 
ettiruvchi belgilar berilgan sinfning har bir predmetiga xosdir. To‘plovchi 
tushuncha ham umumiy tushuncha bo‘lib,u aks ettirgan belgilar shu umumiylikni 
tashkil etuvchi har bir predmetga taaluqli bo‘lmaydi. Masalan, “konferensiya” – 
to‘plovchi, “konferensiya ishtirokchisi” – ayiruvchi. 
Mazmuni bo‘yicha tushunchalar, avvalambor, abstrakt va konkret tushunchalarga 
bo‘linadi. Konkret tushunchalarda predmet o‘zining belgilari bilan birgalikda fikr 
qilinadi. Abstrakt tushunchalarda esa predmetning belgilari undan fikran ajratib 
olinib, alohida aks ettiriladi. Masalan, «Inson», «Tabiat» tushunchalari – konkret 
tushunchalar, «Qahramonlik» (insonga xos xususiyatni aks ettiradi), «Go‘zallik» 
(borliqdagi predmetlarga xos xususiyatni ifoda qiladi) tushunchalari abstrakt 
tushunchalardir. 
Mazmuni bo‘yicha yana nisbatsiz va nisbatdosh tushunchalarni ham ajratish 
mumkin. Nisbatsiz tushunchalar nisbatan mustaqil, alohida mavjud bo‘lgan 
predmetlarni aks ettiradi. «Davlat», «Badiiy asar» ana shunday tushunchalardir. 



Download 15,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   430   431   432   433   434   435   436   437   ...   643




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish