Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

9-MAVZU. GLOBALLASHUV VA GLOBAL MUAMMOLARNING FALSAFIY JIHATLARI
129 
Kundalik bashorat insonning kundalik hayot tajribasiga, tabiat
va jamiyatda u yoki bu 
voqealarning tez
-tez takrorlanishini bevosita kuzatishga asoslanadi. 
Kundalik bashoratlarga 
xalqda keng mashhur bo‘lgan ob-havo alomatlari misol bo‘lishi mumkin. Masalan, Quyosh 
botayotganda odatdagidan uzoqroq ushlanib qolgan bo‘lsa, yomg‘irni kutish kerak; yozda ertalab 
tuman tushgan bo‘lsa, demak, kunduzi havo ochiq bo‘ladi; Sharqdan shamol essa, tez orada 
yomg‘irlar tugaydi. 
Astrologik bashorat osmon jismlari harakati, Oy va Quyosh tutilishini 
kuzatishlarga asoslanadi. 
Astrologik bashorat o‘rta asrlarda keng tarqalgan bo‘lsa-da, 
keyinchalik unga munosabat o‘zgargan. Lekin, XX asrda ezoterik bilimlarning rivoji astrologik 
bilimlarning asosli ekanligini tan olmoqda. 
Intuitiv bashorat ilmiy dalilarsiz va mantiqiy mushohadasiz haqiqatning tagiga bilvosita etishdir. 
Bashoratning bu turi hali yaxshi o‘rganilmagan
 
va ko‘pincha unga etarlicha baho berilmaydi. 
Holbuki, aqlni lol qoldiradigan
 
dalillar ma’lum. Masalan, to‘rt yuz yil oldin yashagan fransuz 
tabibi Mishel
 
Nostradamus misli ko‘rilmagan bashoratgo‘ylik qobiliyatiga ega bo‘lgan.
 
O‘zining 
mashhur «Senturiyalari» va boshqa asarlarida, u XX asrning texnik
 
kashfiyotlari – suv osti 
kemalari, samolyotlar, vodorod bombasinigina emas,
 
balki fransuz va rus inqiloblarini, 
shuningdek, de Goll, Franko, Lenin,
 
Stalin, Gitler, Mussolini kabi shaxslarning paydo bo‘lishini 
ham bashorat
 
qilgan.
 
O‘z davrining mashhur folbini Aleksandra Filippovna Kirxgof buyuk 
shoirAleksandr Pushkinga, uning hayotidagi muhim voqealarni: tez orada ko‘p pul
 
olish, ikki 
surgun, uylanish, mashhurlik, 38 yoshda hayotni tark etish ehtimolini
 
bashorat qilgan. Afsus ki, 
bu bashorat to‘la ro‘yobga chiqqan.
 
Ukrainalik atoqli faylasuf va shoir Grigoriy Skovoroda ham 
bashorat
 
qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan. U o‘z qishlog‘i – Ivanovkaga oxirgi marta kelganda 
kasal bo‘lmagan. Hammaga o‘zining o‘limi yaqinligini e’lon qilgan, o‘zi o‘ziga
 
qabr qazgan, o‘z 
«xonaqosi»ga qaytib kelgan, ich kiyimini almashtirgan, boshiga
 
o‘z asarlarini qo‘ygan va vafot 
etgan. G‘arb mamlakatlarida ijtimoiy prognoz qilish ilmiy bashoratning turi sifatida 
«futurologiya» (lot. «futurum» – «kelajak» va yunoncha «logos» – «ta’limot») degan nom bilan 
vujudga kelgan. Bu atamani ilk bor G‘arbiy Berlin Erkin universiteti huzuridagi Otto Zur 
nomidagi institut professori O.Flextgaym ishlatgan. Shuni qayd etish lozimki, «futurologiya» 
atamasi umumiy e’tirof etilgani yo‘q. Misol uchun, bashorat muammolari bo‘yicha fransuz 
mutaxassislarining aksariyati futurologiya insonning kelajakni ishonch bilan bashorat qilish 
qobiliyati haqida xom xayol qilish uchun asos bo‘ladi, deb hisoblaydi. Futurologiya o‘rniga 
«fyutyuribli» atamasi taklif qilingan bo‘lib, u «ehtimol tutilgan kelajak», degan ma’noni 
anglatadi. Bunda, kelajakning shartliligi, ko‘p variantliligiga urg‘u beradi. Mamlakatimizda 
ijtimoiy bashorat bilan bog‘liq tadqiqotlar «prognostika» degan nom olgan. Bu yosh fan prognoz 
qilish qonunlari, tamoyillari va metodlarini o‘rganadi, mantiq muammolarini va har xil tipdagi 
prognostik tadqiqotlarning tasniflarini ishlab chiqadi. U endigina shakllanish davrini boshdan 
kechirmoqda, lekin hozirning o‘zidayoq kelajakning ilmiy muqobillarini yaratishning muhim 
vositasi hisoblanadi.