Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

Sinergetika. 
Hozirgi zamon fanida sinergetika metodi keng qo‘llanilmokda.Sinergetika so‘zi 
yunoncha («sinergena») bo‘lib, kelishuv, hamkorlik, o‘zaro ta’sir kabi ma’nolarni anglatadi. 
German Xakenning fikricha, sinergetika ko‘p qismlardan iborat bo‘lgan, o‘zaro murakkab 
aloqadorlikdagi komponentlar tizimini o‘rganadi. Xaken fikricha, 
sinergetika hamkorliqdagi 
harakat bo‘lib, butunning tizim sifatida aks etuvchi qismlarining kelishilgan faoliyati
ma’nosida 
talqin qilinadi
. Xullas, sinergetika – olamning o‘z-o‘zini tashkil etishi, makon va vaqtda narsa va 
voqealarning azaliy ketma-ketligi, o‘zaro aloqadorligi, ularning muayyan tizimlardan iborat 
sababiy bog‘lanishlar asosida mavjudligini e’tirof etishga asoslangan ilmiy qarashlar majmuidir. 
Bu ta’limotni dialektika asosida shakllangan va uni to‘ldiradigan ilmiy qarashlar majmuasi, 
deydiganlar ham bor. Ularga qarshi o‘laroq, dialektika endi kerak emas, uni sinergetika bilan 
almashtirish lozim, deb hisoblovchilar ham yo‘q emas. 
Sinergetikada bifurkatsiya, fluktuatsiya, 
tartibsizlik, dissipatsiya, g‘alatiat traktorlar, chiziqsizlik singari tushunchalar mashhur
. Ulardan 
tizimlar barcha turlarining, jumladan, old organizmik, organizmik, ijtimoiy, etnik, ma’naviy va 
boshqa tizimlarning xulq-atvorini tushuntirish uchun foydalaniladi. 
Bifurkatsiya 
ikkilanish nuqtalarining mavjudligini hamda rivojlanish davomining har xilligini 
nazarda tutadi
. (Masalan, bitta oila negizida yangi oila paydo bo‘ladi va yangi oila o‘zining 
rivojlanish tamoyillariga
 
ega bo‘ladi). Ularning faoliyati natijalarini oldindan bashorat qilish 
qiyin.
 
I.Prigojinning fikriga ko‘ra, bifurkatsiya jarayonlari tizimning murakkablashuvidan dalolat 
beradi. N.Moiseevning fikricha, «ijtimoiy tizimning har
 
bir holati bifurkatsiya holatidir». 
Kumatoid – 
suzayotgan ob’ektni anglatadi va ob’ektlarning tizimli xususiyatini aks ettiradi. U 
vujudga kelishi, hosil bo‘lishi, shuningdek, yo‘qolishi,parchalanishi mumkin. 
U o‘zining barcha 
elementlarini birvarakay emas, balki
 
o‘ziga xos «hissiy-o‘ta hissiy» tarzda namoyon etadi. 
Masalan, tizimli ob’ekt –o‘zbek xalqini ma’lum vaqt, makon bo‘lagida ifoda etish va 
mahalliylashtirish
 
mumkin emas. Boshqacha qilib aytganda, ob’ektni yaxlit ifoda etish uchun 
o‘zbek
 
xalqining barcha vakillarini yig‘ish mumkin emas. Shu bilan birga, mazkur ob’ekt soxta 
emas, realdir. Uni kuzatish, o‘rganish mumkin. U butun sivilizatsion tarixiy jarayonning 
yo‘nalishini ko‘p jihatdan belgilab beradi. Yana bir
 
misol – talabalar guruhi. U dam paydo 
bo‘ladigan, dam ko‘zdan yo‘qoladigan suzuvchi ob’ekt sifatida o‘zaro aloqalarning deyarli 
barcha tizimlarida namoyon bo‘ladi. Masalan, o‘quv mashg‘ulotlari tugaganidan keyin guruh 
yaxlit ob’ekt
 
sifatida mavjud bo‘lmaydi, ammo institutsiyaviy belgilangan ma’lum vaziyatlar 
(guruh raqami, talabalar soni, guruh tuzilishi, umumiy xususiyatlari)da u ob’ekt sifatida 
namoyon bo‘ladi va o‘z-o‘zini identifikatsiya qiladi. Bundan tashqari,mazkur kumatoid guruh 
a’zolari o‘rtasidagi do‘stlik, raqobat va boshqa munosabatlar bilan ham qo‘llab-quvvatlanadi.
 

---