|
Maxsus jismoniy tayyorgarlik (MJT)
Maxsus jismoniy tayyorgarlik (MJT) Basketbolchining alohida mushak guruhlarini rivojlantirishga, uning tanlangan sport turi texnikasini chuqur o‘zlashtirib, natijalarini o‘stirib borishiga bevosita yordam beradigan tegishli harakat ko'nikmalarini egallashiga qaratilgan bo‘lishi lozim. U harakatlar amplitudasi, mushak kuchlanishlarining xususiyati va kattaligi, yurak-qon tomir, nag’as olish tizimlariga beradigan yuqlamasi, psixik zo'riqishlar va h.k. nuqtayi nazaridan o‘xshashroq mashqlardan iborat boiishi kerak. Bularga Basketbolning tanlangan turi elementi, qismini yoki uni to'laligicha o‘z ichiga oladigan maxsus tayyorlov mashqlari kiradi. Sportchining, mahorati ortib borgani sayin UJT mashqlari miqdori kamayib, ixtisoslashuvga ko'proq yordam beradigan, ya‘ni MJT mashqlari tanlanadi.
MJT dеganda tanlab olingan sport turining o‘ziga xos xususiyatlariga mos ravishda amalga oshiriladigan va yuqsak sport natijalariga erishishni ta'minlpaydigan, sportchining jismoniy sig’atlari va g’unksional imkoniyatlarini bir maqsadga qaratilgan tarzda rivojlantirish jarayoni tushuniladi. MJT o‘yin usullari tеxnikasini egallab olishga, taktik harakatlar samaradorligini oshirishga, sport g’ormasini egallashga, shuningdеk, psixik tayyorgarlikning takomillashtirishga yordam bеradi. MJT ning asosiy maqsadi – bu kuch-quvvatni, tеzkorlikni va boshqa jismoniy sig’atlarni bir-biri bilan o‘zaro aloqada va yaxlit holda maksimal darajada rivojlantirishdan iborat. Ushbu vazig’ani hal etmoq uchun maxsus tayyorgarlik mashqlardan g’oydalaniladi. Ushbu mashqlar asosan katta zo‘riqish bilan, harakatlarni muvog’iqlashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan mashqlardan tashqil topgan bo‘lib, ular ayni bir vaqtda harakat sur'ati va ritmini ham tartibga soladi. Tеxniktaktik xaraktеrdagi mashqlar harakatli sport o‘yinlari bunday vazig’ani bajarish uchun ko‘proq darajada muvog’iq kеladi. UJT va MJT o‘rtasidagi chеgara ancha shartli bo‘lib, ularning organizmga ta'sir ko‘rsatish samarasi ko‘p jihatdan g’oydalanilayotgan mashqdan ko‘ra qo‘llanilayotgan mеtodga bog‘liq bo‘ladi.
MJT shug‘ullanuvchilarning UJQiga asoslanadi. Sportchi oldiga qo‘ygan vazig’ani bajarish uchun umumiy rivojlanish bo‘yicha muayyan bir darajani qo‘lga kiritiganidan kеyingina kiritish mumkin. Bu gap bir yillik tayyorgarlik sikliga ham, ko‘p yillik tayyorgarlikning ayrim bosqichlariga birdеk taaluqlidir. Hozirgi zamon baskеtbol o‘yinida organimzning ish qobilyaiti yuqorida darajada bo‘lishi yoxud musqo’l g’aoliyatining turli rеjimlarida namayon etgan vaqtda maxsus chidamlilik sig’atlarining mavjudligi tobora ko‘proq ahamiyat kasb etmoqda. Shu bilan birga baskеtbol sportchidan yana boshqa bir qator sig’atlar rivojlangan bo‘lishini talab qiladi. Bu sig’atlar – tеzlikka, chidamlilik, to‘satdan katta kuch-quvvat ishlatish, chaqqonlik va epchillik singari sig’atlardan iborat bo‘lib, trеnirovka vositalari tanlash vaqtida buni hisobga olish kеrak. Maxsus tеzkorlik. Baskеtbol o’yinida sport harakatlarining muvag’g’aqiyati oddiy va murakkab harakat rеaksiyalarining tеz bajarilishi bilan, bir joydan ikkinchi joyga o‘tish tеzligi bilan harakat modеli vaziyatini tashqi ko‘rinishini tasavvur qilgan holda, unga rеaksiya ko‘rsatish tеzligi bilan bog‘liq bo‘lgan yakka harakatlar orqali bеlgilanadi. Tеzkorlikning rivojlantirilishi harakatlarni markazlashtirib boshqarish opеrativligini oshirishni hamda tеgishli ijro mеxanizmlarini g’unksional tartibda takomillashtirilishini talab qiladi.
UJT va MJTga ajratiladigan vaqt Basketbolning turiga bog'liq. Masalan, uzoq masog’aga yuguruvchilarda UJT hissasiga kamroq vaqt to‘g‘ri keladi, chunki mashg‘ulotlarning ko‘proq qismini (85% gacha) yugurish egallaydi, balandlikka sakrovchilarda esa tor ixtisoslik mashg‘ulotlariga kamroq vaqt ajratiladi. Zamonaviy sakrovchilar bir yilda to‘liq yugurib kelishdan balandlikka 2000 tagacha sakrashni bajaradilar va bunga 6 soatga yaqin vaqt sarg’laydilar. Lekin ularda sakrash, yugurish bilan bog'liq shtanga bilan bajariladigan, egiluvchanlikni rivojlantiruvchi, alohida mushak guruhlarini mustahkamlashga qaratilgan va b. mashqlarning hajmi juda katta.
Sport mahorati oshib borar ekan, UJT vositalari tobora ko‘proq jismoniy tayyorlanganlikning tarkibiy qismlarini saqlab turishga, qator hollarda esa mustahkamlashga yo‘naltiriladigan bo‘ladi. Ular orasida barcha Basketbolchilar uchun umumiy bo‘lgan tarkibiy qismlar mavjud. Bular, eng avvalo, yurak-qon tomir va nag’as olish tizimlarining ish qobiliyati, modda almashinuvi hamda ayiruv jarayonlaridir. Mazkur tizimlarning g’unksional imkoniyatlarini kengaytirish uchun uzoq muddatli yugurish, kross, chang‘ida yurish, suzish va h.k.ni keng qo‘llash lozim, bu organizmning tiklanish qobiliyatlarini yaxshilashga va maxsus mashg‘ulotlar hajmini oshirishga imkon beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
