Selluloza ishlab chiqarish texnologiyasi

9.1. Kislorod-ishqoriy usulda oqartirish
Rossiya olimlaridan V.M. Nikitin va G.L. Akimlar sellulozani 
oqartirishda kislorod-ishqoriy usulni ishlab chiqgan. Uning 
afzalligi: sulfatli selluloza olishda kimyoviy reagentlar sarfini 4–6 % 
gacha kamaytiradi, xlor bilan oqartirishda uning sarfini 50–80 % 
gacha kamaytiradi, shu bilan birga ekologik holatni yaxshilaydi. 

---

67
Texnologik kislorod tarkibi O
2
99,2–99,7 % kriogen qurilmasida 
olinadi.
Sellulozani kislorod-ishqoriy oqartirish texnologiyasiyasida keng 
tarqalgan ikkita qurilma mavjud – «Sapoksal» (Kamyur turi) va 
«Mudusil» (Sund turi). 
Selluloza massasi 12–15 % gacha yuvilib, suvsizlantirilgandan 
keyin, aralashtirgich apparatida ishqor eritmasi bilan aralashti-
riladi. Apparatga ingibitor MgCO
3 
oz miqdorda qo‘shiladi. 
Nasos yordamida yuqori konsentratsiyali ishqoriy massa ikkin-
chi aralashtirgich apparatiga beriladi. Bu apparat reaktor 
bilan ulangan va kislorod bosimida ishlaydi. U aralashtiruvchi 
apparatga kompress orqali bufer rezervuarga uzatiladi. Ikkinchi 
aralashtiruvchi apparatga qo‘shimcha miqdorda ishqor va 
massani tegishli temperaturagacha qizdirish uchun bug‘ beriladi. 
Reaktor silindr shaklidagi rezervuar bo‘lib, bir nechta gorizontal 
perforlangan tokchalar bilan ta’minlangan. Apparat markazida 
sekin aylanadigan parrakli aralashtirgich bilan plastinka ustidan 
massani navbatdagi polkaga tushiradi. Ishlov berish jarayonida 
reaktor ichidagi bosim 1–1,5 MPa bo‘lib, bu bosim kislorod 
bosimiga mos keladi. Reaktorning pastki qismidan massani 
reaktordan bo‘shatishni osonlashtirish uchun suv beriladi va massa 
rezervuarga bo‘shatiladi. Rezervuardan suyultirilgan massa yuvish 
uchun barabanli filtrga uzatiladi, so‘ngra suvsizlantirib, quritiladi.
Oqartirilmagan sellulozani kislorod-ishqoriy usulda oqartiril-
ganda kimyoviy reaksiya ikki yo‘ldan boradi:
1. Biradikal kislorod organik birikmalar bilan birikadi:
RH + – O – O
*
→ R
*
+ HOO
*
;
HOO
*
+ RH → R
*
+ HOOH.
2. Kislorod organik radikallar bilan birikadi:
R
*
+ – O – O
*
→ R – OO
*
;
R – OO
*
+ RH → R – OOH + R
*
.

---

68