Scientific progress volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 618
10.
Salenbacher J. Creative personal branding. 
–
BIS Publishers, 2013, Traindl A. Store 
branding excellence. 
–
ratail /branding. -2011.,
11.
Doyle P. Marketing management and strategy. 
–
Pearson Education, London, 2002. 
12.
Багиев Г.А., Тарасевич В.М. Маркетинг –Спб.: Питер, 2012; 
13.
Буланов А. Бренд 2.0. От философии к практике. –М.: Красная звезда, 2014; 
14.
Веселова А.О. Развитие маркетинга в молочном продуктовом подкомплексе. –
М.: 2010; 
15.
Гречин Е.Ю. Создание брендов. –СПб.: Питер, 2018; 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 
ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 619
ЕР ТУЗИШДА ТАДҚИҚОТ
 
ЎТКАЗИЛАДИГАН ҲУДУДНИНГ ЕР
-
СУВ ВА 
ТАБИИЙ ОМИЛЛАРИНИ ҲИСОБГА ОЛИШ
 
 
Сайфуддин
 
Шарипов
 
"
Тошкент
ирригация
ва
қишлоқ
хўжалигини
механизациялаш
муҳандислари
институти
" 
Миллий
тадқиқот
университети
катта
ўқитувчиси
[e-mail]
 
 
АННОТАЦИЯ
 
Мақолада
ер
ва
сув
ресурслари
тобора
танқис
бўлиб
бораётган
шароитдаерлардан
фойдаланишнинг
ҳозирги
ҳолати
ва
унга
таъсир
этувчи
омиллар
, 
ҳудудни
ташкил
этиш
характерини
белгилайдиган
хусусиятлариниер
тузишда
ҳисобга
олиш
масалалари
келтирилган
. 
Калит
 
сўзлар
:
ер
ва
сув
ресурслари
, 
қишлоқ
хўжалиги
, 
ҳудуд
, 
тупроқ
, 
релъеф
, 
табиий
омиллар
, 
ер
тузиш
, 
ер
фонди
, 
ерлардан
самарали
фойдаланиш
.
LAND, WATER AND NATURAL FACTORS TAKEN INTO ACCOUNT 
IN LAND MANAGEMENT IN THE STUDY AREA 
 
ABSTRACT 
The article discusses the current state of land use in the context of a growing 
shortage of land and water resources and the factors affecting it, the issues of taking into 
account the features that determine the nature of land organization. 
Keywords: 
land and water resources, agriculture, territory, soils, relief, natural 
factors, land management, land fund, efficient use of land.
 
 
Кириш
. 
Ердан
ишлаб
чиқариш
воситаси
сифатида
ҳар
хил
фаолият
турлари
- 
қишлоқ
хўжалиги
, 
ўрмон
хўжалиги
, 
саноат
ва
бошқ
. 
учун
фойдаланилади
. 
Ундан
фойдаланиш
усуллари
унинг
аввало
, 
табиий
омиллардан
келиб
чиқадиган
хусусиятлари
билан
аниқланади
[1-3]. 
Ҳудудда
ер
турларининг
сифат
кўрсаткичлари
барча
ишлаб
чиқаришларни
ташкил
этиш
ва
юритиш
учун
катта
аҳамиятга
эга
[4]. 
Улар
сезиларли
даражада
аҳолини
жойлаштиришни
, 
ҳудудни
қишлоқ
хўжалиги
учун
ўзлаштиришни
, 
қазиб
олувчи
ва
қайта
ишловчи
саноатлар
объектлари
жойлашувини
олдиндан
белгилайди
[5-7]. 
Ернинг
ишлаб
чиқариш
салоҳияти
айниқса
деҳқончилик
учун
аҳамиятлироқ
, 
бу
ерда
тоғ
саноатидаги
каби
меҳнат
ва
капитални
сарфлашнинг
табиий
шароитлари
катта
аҳамиятга
эга
[8-10].
Ернинг
ишлаб
чиқариш
воситаси
сифатида
кўплаб
хусусиятлари
орасида
ер
тузиш
учун
қишлоқ
хўжалиги
ёки
бошқа
ишлаб
чиқаришга
доимий
таъсир

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 
ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 620
кўрсатадиган
, 
сунъий
усуллар
билан
тугатиш
мумкин
бўлмаган
, 
ҳудудни
ташкил
этиш
характерини
белгилайдиган
хусусиятлари
энг
катта
аҳамиятга
эга
[11-13]. 
Биринчи
навбатда
уларга
қуйидагилар
киради
: 
кенглик
ва
рельеф
; 
тупроқ
қатлами
; 
ўсимлик
дунёси
; 
гидрогеологик
ва
гидрографик
шароитлар
[14-16]. 
Тадқиқот
 
объекти
 
ва
 
услублари
.
Ер
хусусиятларининг
табиий
шароитлар
билан
бевосита
ўзаро
алоқаси
уларнинг
комплекс
характерда
намаён
бўлиши
ер
тузишда
уларни
биргаликда
ҳисобга
олиш
заруратини
келтириб
чиқаради
[17-19]. 
Агар
ер
тузишнинг
объекти
сифатида
мамлакат
, 
республика
, 
минтақа
ер
фондлари
хизмат
қилса
, 
ерлардан
фойдаланишни
ва
табиий
шароитларни
тавсифловчи
умумий
кўрсаткичлар
биринчи
навбатда
ҳисобга
олинади
[20-22]. 
Бунга
зид
тарзда
айрим
ер
участкасида
мукаммал
ер
тузишни
лойиҳалашда
биринчи
навбатда
, 
мазкур
табиий
мажмуада
содир
бўладиган
унинг
хусусиятлари
ва
жараёнларнинг
барчаси
тўғрисида
аниқ
маълумотлар
керак
бўлади
[23-25]. 
Биз
тадқиқот
ўтказаётган
Тошкент
вилоятининг
маъмурий
чегарасидаги
умумий
ер
майдони
2020 
йилнинг
01 
январь
ҳолатига
1525,3 
минг
гектарни
, 
вилоят
бўйича
корхона
, 
ташкилот
, 
муассасалар
, 
фермер
хўжаликлари
ва
фуқароларнинг
фойдаланишидаги
жами
ерлар
550,4 
минг
гектарни
, 
шундан
суғориладиган
ерлар
эса
384,3 
минг
гектарни
ёки
умумий
ер
майдонининг
25,2 
фоизини
ташкил
қилади
(1-
жадвал
). 
Тошкент вилояти Ўзбекистон Республикасининг Наманган вилояти, 
Сирдарё вилояти ҳамда қўшни Қозоғистон (377.7 км), Тожикистон (251.7 км) ва 
Қирғизистон (231.1 км) Республикалари билан чегарадош
[26-28]. 
Ҳудуд
баландлик минтақалари 
- 
баланд тоғлар, ўртача баландликдаги 
тоғлар, тоғ олди қир
-
адирлар ва паст тоғлар ҳамда паст
-
баландли тоғолди 
ҳудудларига қўшилиб кетган Чирчиқ
-
Оҳангарон дарёларининг юқори (IV
-V) 
террасалари, Чирчиқ
-
Ангрен
ва Гижиген дарёларининг III террасаси ясси 
текисликлари, шу дарёларнинг қуйи (II
-
I ва қайир) террасалари, оч тусли бўз 
тупроқлар минтақаси Сирдарёнинг III террасаси ва Сирдарёнинг қуйи (II
-I 
ва 
қайир) террасаларини ўз ичига олади
[29]. 
Вилоят ер фондида қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар 77
4,6 
минг 
гектарни ёки умумий ер фондининг 5
0,8 
фоизини ташкил этади. Шу жумладан 
қишлоқ хўжалик ер турлари майдони 580,3 минг гектарни, шундан 339,1минг 
гектари интенсив деҳқончиликда фойдаланилаётган суғориладиган ерлардир.
1-
жадвал
Тошкент вилояти ер фондининг ер тоифалари бўйича тақсимланиши
 
(2020й гектар ҳисобида
) 
Т/
р
Ер фондинингтоифалари
Умумий ер майдон
Шу жумладан, 
суғориладиганерла

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 
ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 621
р
Жами
Фоизҳисоб
ида
Жам
и
Фоизҳисоб
ида
1 
Қишлоқхўжалигигамўлжалланганерлар
77465
9 
50,79 
38428
1 
25,19 
2 
Аҳолипунктларинингерлари
37929 
2,49 
6578 
0,43 
3 
Саноат, транспорт, алоқа, 
мудофаавабошқамақсадларгамўлжаллангане
рларерлар
80964 
5,31 
4756 
0,312 
4 
Табиатнимуҳофазақилиш, 
соғломлаштиришва рекреация 
мақсадларигамўлжалланганерлар
423 
0,03 
68 
0,004 
5 
Тарихий
-
маданийаҳамиятгамоликерлар
1983 
0,13 
6 
Ўрмонфондиерлари
58902
3 
38,62 
2777 
0,18 
7 
Сувфондиерлари
16336 
1,07 
3 
0,0002 
8 
Захира ерлар
24008 
1,57 
116 
0,008 

Жамиерлар:
 
15253
25 
100 
39857
9 
26,13 
*“Ўздаверлойиҳа” илмий лойиҳалаш институти маълумотлари асосида
 
Вилоят ҳудудида автоморф, гидроморф, ярим гидроморф тупроқлар кенг 
тарқалган. Бу ҳудуднинг тупроқ қоплами ўз ичига турли тип, типчаларга мансуб 
зонал ва азонал тупроқларни олади. Улар орасида очтусли қўнғир, оч қўнғир 
ўтлоқи
-
чўл, жигарранг, қўнғир тоғ
-
ўрмон, тўқ тусли ва типик бўз, ўтлоқи
-
бўз, 
бўз
-
ўтлоқи, ўтлоқи ва ботқоқ
-
ўтлоқи тупроқлари тарқалган. Суғориладиган тўқ 
тусли бўз тупроқлар механик таркибига кўра оғир қумоқли айрим жойларда кам 
тошлоқли, 0,5 –
1,0 метрли чуқурликдан қум шағаллар ётқизиқлардан иборат. 
Кесим профилининг ўрта қисмида кучсиз глилланиш(лойланиш) учрайди.
Бу тупроқдаги карбанатли янги яралмалар ҳайдалма қатламларда учрайди, 
унинг энг кўп тўпланиши ҳайдалма ости қатламидан бошланади (9
-
11%)СО2. Бу 
ҳолат мазкур суғориладиган тупроқларнинг ирригация эрозиясига учраганлигини 
кўрсатади. Ювилмаган тупроқлардан ташқари бу ераларда кучсиз, ўртача ва 
кучли ювилган айирмалари ҳам учрайди. Тупроқларда сувда эрувчи гипс 
учрамайди. 
Бу 
тупроқларда 
гумус

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 
ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 622
миқдори 1,7
-
2,6 %, умумий азот, 0,12
-
0,22 %, фосфор 0,10 % гача ва калий кўпроқ 
1,5-
2,8% ни ташкил этади.
Суғориладиган ботқоқ
-
ўтлоқи тупроқлари грунт сувларининг сатҳи 0,5
-1,0 
м оралиғида бўлиб, маълум жойларда шаклланган. Механик таркибига кўра, бу 
тупроқлар асосан оғир қумоқли, 0,5
-
1,0м, баъзан улардан яқин чуқурликдаги қум
-
шағаллар ётқизиқлар мавжуд. Ҳайдалма қатламдаги гумус миқдори кўпинча 2
-4 
% гача етади. Ботқоқ
-
ўтлоқи тупроқлари кучли ва юқоридаражада гиллашган, 
баъзан 
кучсиз 
даражада 
шўрланган.
Тупроқлар ўзаро шўрланганлик даражаси, механик таркиби, сув
-
физик ва 
агрокимёвий хоссалари, мелиоратив ҳолати ва гумус кўрсаткичлари, эрозия 
жараёнларининг даражаси каби бир қатор хоссалари билан фарқланади.
Хулоса.
Ернинг табиий хусусиятларини тўлароқ ҳисобга олишга ердан 
фойдаланишни оқилона ташкил этишнинг устивор маъмурий усулларидан 
комплекс илмий
-
техник ва ижтимоий
-
иқтисодий дастурларни амалга оширишга 
ўтиш ёрдам беради. Улар ернинг сифатини яхшилаш, уларни салбий 
жараёнлардан муҳофаза қилиш, қимматбаҳо ерларнинг майдонларини сақлаш ва 
маҳсулдорлигини ошириш, қишлоқ хўжалигининг ер ресурслари базасини 
мустаҳкамлаш бўйича мақсадга йўналтирилган ишларни йўлга қўйиш имконини 
беради.
REFERENCES 
[1] A.P, B., & S.B., R. (2021). The Current State Of The Use Of Lalmi Crop Land And 
The Main Directions Of Their Improvement. 
The American Journal of Agriculture and 
Biomedical 
Engineering
, 
3
(03), 
39-
45. https://doi.org/10.37547/tajabe/Volume03Issue03-07
 
[2] Muratovich, MukumovAbdugani and Alikulovich, Usmanov Yusuf and Sobir, 
Ruziboyev. (2020). The ways to increase the efficiency of dekhan and household plots. 
International Journal of Psychosocial Rehabilitation
, 24(03).
[3] KZ KHOLMURATOVNA. The Environmental Protection, the Role of Land 
Support in Creation of Economic and Legal Mechanisms of Effective Use of Land 
Resources. JournalNX - a Multidisciplinary Peer Reviewed Journal 2 (2), 84-86 
[4] 
АР
Бабажанов
, 
СР
Шарипов
, 
БМ
Успанкулов
. 
ЗЕМЛИ ЛЕСНОГО ФОНДА 
РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН И АНАЛИЗ ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ. 
Вестник 
Казахского гуманитарно
-
юридического инновационного университета.
2017. № 1 
(33). С. 198
-201.
[5] AR Babajanov, MD Mahsudov. Diversification of land fund in the district. 
Monograph. LAP Lambert Academic Publishing, 77-78

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3