Scientific progress volume ǀ issue ǀ 2021

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 2 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 219
xashak va boshqa mollar berildi; ularning afzalliklari bor edi. 1921 yilda «Nogironlar 
kooperatsiyasi to'g'risida» farmon qabul qilindi. O’sha paytda 50 mingga yaqin 
nogironlar artellarda ish bilan ta’minlangan; ularning ishlarining ushbu shakliga katta 
ahamiyat berilgan. Ushbu jamoat tashkiloti 1960 yilgacha mavjud edi [12]. 
“Ijtimoiy sug’urta to’g’risida” gi farmon (1929 yil 28 sentyabr) tibbiy va mehnat 
ekspertizasini rivojlantirishda muhim rol o’ynadi. Bu, bir tomondan, tibbiy mehnat 
ekspertizasi ishini sog’liqni saqlash organlari yurisdiktsiyasidan ijtimoiy sug’urta va 
xavfsizlik organlariga o’tkazishni, boshqa tomondan esa, 1931-1932 yillarda maxsus 
ilmiy-tadqiqot institutlarini tashkil etishni oldindan belgilab qo’ydi. Mehnat qobiliyati 
mezonlarini, nogironlarni ijtimoiy va mehnat reabilitatsiyasi masalalarini ishlab chiqish 
bo’yicha birinchi 219natomic219 1930 yilda Moskvada ochilgan (TSIETIN). 1932 yilda 
Leningradda yana ikkita 219natomic219 tashkil etildi: biri nogironlar mehnatini tashkil 
qilishni o’rganish uchun, ikkinchisi tibbiy mehnat ekspertizasi va kasbiy maslahat 
asoslarini rivojlantirish uchun [13]. 
Ulug 'Vatan urushi davrida ijtimoiy ta'minot tizimining barcha muassasalari 
nogironlar ixtiyorida bo'lib, ularda ularga tegishli yordam, tibbiy yordam, madaniy 
xizmat, protezlash va yangi kasblarga o'qitish tashkil etilgan. 1944 yilda III guruh 
nogironlarining 94% i ijtimoiy ishlab chiqarishda qatnashdi. Urush yillarida birinchi 
psixiatrik VTEKlar ishlay boshladi. Ikkinchi Jahon urushidan so'ng, urush 
nogironlarining ijtimoiy va mehnat faoliyatiga qaytishi munosabati bilan ilmiy-tadqiqot 
institutlari bazasida maxsus asboblarni ishlab chiqarish, mehnat ko'nikmalariga 
o'rgatish, keng ko'lamli reabilitatsiya tadqiqot ishlari uchun ustaxonalar, eksperimental 
guruhlar tashkil etildi. Amalga oshirildi, shuningdek jarohatlar va frontdagi amputatsiya 
oqibatlari to'g'risida tibbiy tadqiqotlar … 1948 yilda VTEKga yuborilganlarning 
umumiy sonidan 35-40% Vatan urushi nogironlari edi. Shunga qaramay, 1952 yil 1-
yanvarda nogironlarning aksariyati ish bilan ta'minlandi: II guruh Vatan urushi 
nogironlarining 73,1% va III guruhning 98%. 1979 yilda mehnatga layoqatli yosh 
boshlanishidan oldin nogironlik kabi tushuncha qonuniylashtirildi, ya'ni. Bolalikdan 
nogironlik. Ijtimoiy ta'minot tizimining kasb-hunar maktablarini differentsiatsiyasi 
kasalliklarning tabiati bo'yicha amalga oshirildi (ko'r, kar va soqovlar maktablari va 
boshqalar) [14]. 
90-yillarning boshlariga kelib, Rossiya Federatsiyasida nogironlik bo'yicha 
ekspertizaning yetarlicha barqaror tizimi ishlab chiqilgan edi, ammo nogironlarni 
ijtimoiy himoya qilish, shu jumladan reabilitatsiya rivojlanishiga nogironlik 
tushunchasiga bir tomonlama yondoshish to'sqinlik qildi, aslida bu faqat mehnatga 
layoqat holatini baholash va yo'qotilgan daromadni keyingi moddiy qoplash uchun 
qisqartirildi. 1991 yilda «SSSRda nogironlarni ijtimoiy himoya qilishning asosiy 
tamoyillari to'g'risida» gi qonun qabul qilindi, unda «nogiron – bu jismoniy yoki aqliy 
nogironlik tufayli hayot cheklanganligi sababli, ijtimoiy yordamga muhtoj bo'lgan 

---