Scientific progress volume ǀ issue ǀ 2021 issn: 2181-1601 Uzbekistan

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 4 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 660
Gazni qazib olish va uzatishda bosimning bosqichma-bosqich kamayishi namlikka 
to’yingan gazning haroratini pasayishiga olib keladi. Bunday sharoitlarda tabiiy gaz 
molekulasi suv bilan o’zaro ta’sirlashib qattiq kristal zarralarni hosil qiladi.
Bundan tashqari, tabiiy gazlardagi singari issiqlik ajralib, tizimdagi harorat 
ko’tariladi. Hajm doimiy qolgani bois, harorat oshishi bilan tizimda bosim o’sadi. 
Neft xom ashyolarini qayta ishlashda har bir destruktiv jarayonlardan zavod 
gazlari hosil bo’ladi. Zavod gazlari uglevodorod tarkibiga ko’ra bir–biridan farqlanadi. 
Termik kreking gazlari tarkibida metan va boshqa miqdorda to’yinmagan 
uglevodorodlarga boy bo’ladi. Katalitik kreking gazlarida butanlar va butilenlar miqdori 
ko’pligi bilan tavsiflanadi. 
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Gazlarni 
sovutganda 
yoki, 
bosimi 
oshirilganda 
bug’simon 
namlik 
kondensatsiyalanadi va
 
ozod suv, muz yoki gidrat hosil qilishi mumkin. Bu esa o’z 
navbatida gazni qayta ishlash va gaz ta’minoti tizimining jihoz va quvuruzatkichlarida 
metallar korroziyasiga; gaz quvurlarida suyuqlik yig’ilib qolishiga; texnologik 
jihozlarning gidratli tiqinlar tufayli torayishiga hattoki, gazni iste’molchilarga 
uzatilishining to’xtab qolishiga sabab bo’ladi. 
Shunga ko’ra qayta ishlashga yoki, iste’molchiga uzatilayotgan gaz soha standart 
talablariga muvofiq, kelgusi qayta ishlash texnologiyasiga ko’ra quritilish talab etiladi. 
Gidrat hosil bo’lishi gazning tarkibiga va termodinamik sharoitga (bosim va 
haroratga) bog’liq. Shuningdek, gidrat hosil bo’lishi suv tarkibidagi tuzlar miqdoriga 
ham bog’liq. Tuz miqdori ortishi bilan gidrat hosil bo’lishi harorati pasayadi. Gidrat 
muz yoki zichlashgan qor shaklida bo’ladi. Gidratlar quvurning o’tkazuvchanlik 
qobiliyatini pasaytiradi, kompressorga ortiqcha yuklama tushiradi, quvurlar, 
jihozlarning korroziyasiga sabab bo’ladi. 
Sanoatda gaz ta’minoti tizimida bunday salbiy oqibatlarni bartaraflash maqsadida 
gazlar talab darajasiga qadar quritiladi. Quritish chuqurligi soha standart talablariga va 
kelgusi qayta ishlash texnologiyasiga ko’ra aniqlanadi. 
Sanoatda gaz va siqilgan uglevodorodlarning quritishning keng tarqalgan quyidagi 
usullari mavjud:
- suyuq yutuvchilar – glikollar (mono, di, tri etilen glikollar)
- qattiq yutuvchilar – (aktivlangan alyuminiy oksidi, silikagel, boksitlar) sintetik 
seolitlar va boshqalar. 
Tabiiy gazlarni quritish usullari sifatida kondensatsion quritish, absorbsion 
quritish, glikol purkab quritish va adsorbsion quritish usullarini sanab o’tish mumkin.
Gazlarning qurtish jarayonining asosiy ko’rsatkichi gazlardagi namlik miqdori 
orqali ifodalanadi. 
Quritish – gazdan bug’simon namlikni ajratish jarayoni sanalib, gazdagi qoldiq 
namlik miqdori quritilgan gazning 
shudring nuqtasi 
orqali ifodalanadi. 

---