«scientific progress» Scientific Journal issn: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, issue: 5

362
 
bu sinov maydoniga bir oliy vazifa bilan kelgan. O‘sha asl vazifasi nima ekanini topa 
bilmasa, tushunib etmasa, bu dunyodan notamom o‘tib ketmog‘i mumkin. 
Ruh tarbiyasi va uning irsiyatga ta’siri haqida ajdodlarimiz ko‘p ibratli kitoblar 
qoddirganlar. Jumladan, XIII asrda yashab o‘tgan SHayx Najmiddin Kubroning 
iste’dodli muridi Najmiddin Doya qalamiga mansub "Mirsod ul-ibod min al-mabda ilal-
maod" (“Alloh bandalarining boshlang‘ichdan tugallanishgacha bo‘lgan hayot yo‘li”) 
risolasida ruhshunoslik, oila va inson ma’naviy takomili haqida mufassal mulohazalar 
mavjud. Bu kitobning millat ma’naviy takomiliga ta’sirini bilgan Xorazm xoni 
Muhammad Rahimxon Soniy (Feruz) XIX asrda maxsus topshiriq berib uni fors tilidan 
o‘zbekchaga o‘girtirgan va kitobat ettirgan. Risolaning birinchi bobi — debocha, 5 
fasldan iborat ikkinchi bobi esa inson ruhining tabiati, oila tarbiyasi, ruh va tan nisbati 
kabi masalalarga oid bo‘lib, mohiyatan ruhshunoslikka muqaddimadir. Kitobning eng 
asosiy qismi uchinchi bob — 20 faslni o‘z ichiga oladi. Unda inson tarbiyasining barcha 
asosiy masalalari qamrab olingan.
O‘zlikni anglashning pog‘onalari bor. SHaxsning o‘zligini anglashi uning o‘z 
insonlik mohiyatini anglay borishi bilan belgilanadi. Inson moddiy vujud ekan, avvalo, 
o‘zining moddiy makonsiz mavjud bo‘la olmasligini anglab etsa va unga nisbatan 
ko‘nglida mas’uliyat uyg‘onsa, ushbu mas’uliyat ma’naviyat atalmish botiniy quvvatga 
dastlabki tutashuvni hosil qiladi. Insonni SHaxsga aylantiruvchi ma’naviy kamolotning 
birinchi pog‘onasi shudir. Ayni shu pog‘onada Vatan tuyg‘usi shakllanadi.
Markaziy Osiyoda bir necha ming yillar osha yuzaga kelgan tarixiy taraqqiyot 
jarayonida mif va afsonalar ijodiy qayta ishlangan, yangi-yangi voqea va ma’lumotlar, 
fikr-tushunchalar va g‘oyalar bilan boyib, takomillashib insoniyat ma’naviy 
madaniyatiga hissa bo‘lib qo‘shilgan. 
«To‘maris», «SHiroq», «Zariagr va Odatida», «Zarina va Striangiya», «Uch og‘a-
ini botirlar», «Qahramon», «Malikai Husnobod» kabi qissalar va «Alpomish», 
«Qirqqiz», «Go‘ro‘g‘li», «Ravshan», «Avazxon», «CHambil qamali», «Oysuluv» 
singari dostonlarda ham milliy, ham umumbashariy ahamiyatga ega bo‘lgan falsafiy 
g‘oyalar ilgari surilgan. 
Qahramonlik haqidagi dostonlarning, ertaklar va afsonalarning falsafiy 
mohiyatini belgilaydigan, ularning asosiy negizini tashkil etadigan umumiy g‘oya - 
inson uchun jondan aziz hisoblangan muqaddas dargoh Vatanning istiqloli va istiqboli, 
erki va mustaqilligi uchun tashqi dushmanlarga qarshi murosasiz kurashish har erkagu 
ayolning, kattayu kichikning oliy insoniy burchi ekanligi haqidagi fikr-mulohazalardir. 
Markaziy Osiyo xalqlarining bosqinchilarga qarshi kurashini badiiy aks ettiruvchi 
To‘maris va SHiroq to‘g‘risidagi rivoyatlar fikrimizga misol bo‘ladi. To‘maris haqidagi 
qissada massagetlar malikasi To‘marisning Eron bosqinchilariga qarshi kurashdagi 

---

www.scientificprogress.uz 
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 5