«scientific progress» Scientific Journal issn: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, issue: 4

183
 
faktura ,tonallik , melodik, garmonik va b. o’zgartirish bilan qaytarilishi – variatsiya 
(variatsiya shakli) deb nomlanadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Kompozitorlar ijodida variatsiya (musiqa asarini ichida yoki alohida mustaqil 
asar) larga ko’p o’rin ajratiladi. Baletda variatsiya- katta bo’lmagan. Lekin texnik 
jihatida murakkab klassik raqsi, odatda “pa de de”, “pa de truya” va boshqalarning 
qismi” 
Sposobinning2 fikricha “ Mavzu va variatsiyalar deb shunday shaklga aytiladiki , 
bunday shakl mavzuning dastlabki bayonidan hamda varuatsuyalar deb ataladigan, bir 
oz o’zgartirilgan takrorlaridan iborat bo’ladi. Mazkur shaklning sxemasi : A + 
A1+A2+A3+…… 
XVII asrda muayyan kuy tuzilmalarini basda ketma –ket aynan takrorlashga asoslangan 
variatsiyalar paydo bo”gan. XVIII asrda oxirida kelib esa basso ostinsto bilan bir 
qatorda variatsio shaklning yangi turi hisoblangan qat’iy (klassik) variatsiyalar 
shakllangan. 
I.Akbarov esa o’zining “ Musiqa lug’ati” kitobida variatsiya so’ziga ta’rif va 
tushuncha bergan. Variatsiyalar (lot, variation-o’zgartirish)- shakl jihatidan tugal 
musiqa asarining ba’zi bir o’zgarishlar bilan qaytarilishi. Mana shu o’zgartirilib 
qaytarilgan mavzu A deyiladi. Variatsiyali mavzu ,mavzu va variatsiyalar-variatsiya 
tuzilishidagi musiqa shakli. 3 
MUHOKAMA
P. Chaykovskiy “ Детский альбом” No_8 “ Вальс” 
Variatsiya shaklida bironta mavzu beriladi va uning orqasidan mavzuning variantlari 
ketadi. Mavzu qanaqa bo’lishi mumkin? Mavzu xar hil bo’lishi mumkin 8 takt 10 takt 
yoki davriya shaklida bo’lishi ham mumkin. Asarning tahlili. Mavzu davriyasi 8 ta 
taktdan iborat 4+4 . Tanalligi : Es-dur o’lchovi ¾ Tempi : Allegro assai. Xarakteri: 
valssimon Faktura: gamofon garmoniya akkordiviy . Tonallik jihatidan : bir tonallikli 
masshtab jihatidan kvadratli . Ushbu davryamizda IMT ni ham ko’rishimiz mumkin. 
ya’ni boshlanish ,rivojlov va yakunlov. Qatlamlarga bo’lingan. Ifodaviy vositalarga 
boy. Var14 asosiy mavzudan uzoqlashmagan , soprano ovozda ritmik yoyilish 
parchalanish yuzaga kelgan. Bas ovozda bo’lsa ritmik yig’lish xarakteri kuychaning . 
2
Способин “ Музкальный форма”
3
I. Akbarov “ Musiqa lug’ati” 
4
Variatsiya so’zining qisqartmasi “ var” 

---

www.scientificprogress.uz 
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 4