Science and education scientific publishing center virtualconferences. Press international conference science and

Kalit so’zlar: diskursiv komponent, diskursiv kompetensiya, strategik, taktik, janrli, diskursiv 
kompetensiya.
Hozirgi vaqtda chet tillarini o’zlashtirishning global maqsadi boshqa madaniyat bilan tanishish 
va madaniyatlararo muloqotda qatnashish hisoblanadi. Ushbu maqsadga madaniyatlararo muloqot 
qilish qobiliyatini shakllantirish, ya’ni kommunikativ kompetentsiyaning kerakli darajasini egallash 
orqali erishiladi. Chet tili kommunikativ kompetensiyasi zamonaviy mutaxassisning kasbiy 
kompetentsiyasining muhim tarkibiy qismlaridan biridir. Kommunikativ kompetensiya tushunchasi 
ko’p qirrali bo’lib, u bir nechta kompetensiyalarni o’z ichiga oladi. [4] Eng muhim kompetensiyalaridan 
biri diskursiv kompetensiya bo’lib, bu “turli xil nutq turlarini bilish va ularni qurish qoidalari, 
shuningdek, aloqa holatini hisobga olgan holda ularni yaratish va tushunish qobiliyatidir”[2].
Bugungi kunda diskurs “murakkab kommunikativ hodisa” sifatida ta’riflanadi, u matndan tashqari, 
tushunish uchun zarur bo’lgan ekstralingvistik omillarni ya’ni dunyo haqidagi bilimlar, qarashlarni 
ham o’z ichiga oladi. Diskurs tilni jumla darajasidan matn darajasiga o’tishiga, tilning rolini qayta 
ko’rib chiqishga va lisoniy hodisalarni tahlil qilishda hissa qo’shdi, bu an’anaviy usullardan farq 
qiluvchi yangi yondashuvlarni izlashni talab qildi.
Diskursiv kompetensiya bir necha tarkibiy qismlarni o’z ichiga oladi:
- strategik - nutq sub’ekti o’zining kommunikativ niyatini amalga oshirish va kommunikativ 
tadbirni rejalashtirish qobiliyatini nazarda tutadi;
- taktik - bu kommunikativ vaziyatni tahlil qilish va kommunikativ niyatni amalga oshirish uchun 
etarli va maqbul vosita va usullarni tanlash qobiliyatidir;
- janr - berilgan ekstralingvistik kontekstda mavzuning kommunikativ niyatiga erishish uchun 
tanlangan nutqni ma’lum bir janr kanonlariga muvofiq ravishda tashkil etish qobiliyatidir;
- matnli - jumlalar ketma-ketligini shu tarzda tashkil qilish qobiliyatiga egalik qilishni o’z ichiga 
oladi, shuning uchun ular bitta butunni - barcha o’ziga xos xususiyatlariga ega bo’lgan izchil matnni 
tashkil qiladi
Diskursiv komponent bu talabaning og’zaki yoki yozma ravishda taqdim etilgan mantiqiy va izchil 
nutq bayonotlarini tushunish va yaratish qobiliyatidir.
Matnli ma’lumotlarni, tilning janr-tarkibiy elementlarini idrok etish va tashkil etish usullarini 
o’zlashtirishni o’z ichiga olgan diskursiv komponent tilshunoslikda shaxsning rivojlanish darajasini, 
uning motivatsion va pragmatik tomonlarini o’lchash uchun muhim diagnostik vosita bo’lib xizmat 
qiladi. [3]
Diskursiv kompetensiyani shakllantirishning asosiy qoidalari:
1. Madaniyatlararo muloqotni o’rgatishda ma’ruza asosiy o’rinni egallaydi.
2. Chet tilini o’rganishdan oldin o’rta maktab ta’limining maqsadlariga mos keladigan nutq 
turlarini tanlash kerak. Tanlangan turlarni ifodalaydigan ma’ruzalar muloqot amalga oshiriladigan 
doiralar va vaziyatlarga mos kelishi kerak.
3. Muayyan diskurs bilan tanishish uning audiovizual taqdimotiga asoslangan bo’lishi kerak. 
Bu haqiqiy kommunikativ vaziyat, biror bir madaniyatni va shu madaniyatni og’zaki yoki og’zaki 

---

87