|
Keywords:
education, values, ethics, primary education, logical thinking, competence-
based approach, innovative technologies.
Mamlakatimizda kadrlar tayyorlashning milliy tizimi har tomonlama rivojlanayotgan hozirgi
sharoitda boshlang‘ich ta’limning sifati va samaradorligini ta’minlash maqsadida uni yanada
takomilashtirish talab qilinmoqda.
O‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan boshlang‘ich ta’lim uchun istiqbolli, ustuvor
yo‘nalishlardan biri bu o‘quvchilarni umuminsoniy va milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalash asosida
rivojlanishini ta’minlashdan iborat. Milliy axloq tarbiyasi, ma’naviy-ruhiy hamda milliy nafosat va
jismoniy tarbiya ham boshlang‘ich ta’lim bosqichida ustuvor o‘rin egallashi lozim. Bunda o‘quv
materiali shaklida berilgan ta’limiy matnlar, didaktik mashqlar, o‘quv topshirshiriqlari yordamida
o‘quvchilarda turli shaklda axloqiy-ma’naviy tarbiya va milliy nafosat me’yorlari, umuminsoniy
qadriyatlarni singdirish nazarda tutiladi.
Maktab ta’limi, asosan, bolaning mantiqiy tafakkuriga asoslangan holda ish ko‘rishi lozim.
Bunda obrazli tafakkur mantiqiy tafakkurning bir qadar past va oddiy shakli ekanligini nazardan
chetda qoldirmaslik kerak. Shu bilan bir qatorda, obrazli tafaqkur kichik maktab yoshidagi bolalar
tafakkurining asosiy shaklidir. Shuning uchun ham, obrazli tafakkur boshlang‘ich sinf
o‘quvchilariga chizmalar, modellar, atrof-muhitdagi turli jismlar yordamida bilimlarni puxta
o‘zlashtirish imkonini beradi. Shu asosga ko‘ra, boshlang‘ich ta’lim mazmunida bolalarning
tasavvurini va ijodiy tafakkurini o‘stirishga qaratilgan, muayyan maqsadga yo‘naltirilgan o‘quv
materiallari ajratilishi lozim.
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
242
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
Boshlang‘ich ta’lim jarayonini rivojlantirishda o‘qituvchining kasbiy kompetentliligi va
o‘qimishlilik darajasi, bolalar psixologiyasi, hozirgi zamon boshlang‘ich ta’lim pedagogikasi va bu
sohadagi ilg‘or tajribalar, shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim konsepsiyasi va kompetensiyaviy yondashuv
asoslarini bilishi boshlang‘ich ta’lim sifati va samaradorligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
O‘zbekiston Respublikasida shaxsni intellektual, ma’naviy-axloqiy, ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning muhim shartlaridan biri, ta’lim tizimini, ayniqsa, boshlang‘ich ta’limni shaxsga
yo‘naltirilgan ta’lim konsepsiyasi va kompetensiyaviy yondashuv asosida tashkil etishdan iborat.
Ta’lim tizimidagi rivojlanish jamiyat taraqqiyotining negizini tashkil etadi. Buning uchun
muntazam tarzda boshlang‘ich ta’lim tizimida qo‘llaniladigan innovatsion texnologiyalarni
o‘zlashtirish,
shu
orqali
o‘quvchilarning
kompetensiyalarni
egallash
jarayonlarini
jadallashtirishularni rivojlanayotgan jamiyat talablariga moslashtirish taqozo etiladi. Sifatli ta’lim
olish ehtiyojining kuchayishi O‘zbekiston fuqarolarining muhim hayotiy qadriyati sifatida tobora
dolzarblashmoqda. Chunki sifatli ta’lim ijtimoiy-siyosiy barqarorlik va haqqoniylikning asosiy
omilidir.
Ma’lumki, amaldagi boshlang‘ich ta’lim predmetli o‘qitishga asoslangan ta’lim jarayoni
bo‘lib, uning asosiy maqsadi bolalarda elementar tarzdagi o‘qish, yozish, hisoblash ko‘nikmalarini
hosil qilishdan hamda ob’ektiv olam haqidagi tasavvurlarini rivojlantirishdan iborat.
Butun dunyoda ro‘y berayotgan integrallashuv va globallashuv jarayoni bilan bog‘liq holda
ta’limning mazmun-mohiyati ham o‘zgarmoqda. Shuning uchun ham boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilari oldiga o‘ta muhim vazifa – o‘z-o‘zini anglash salohiyati, yangi intellektual darajaga
ega bo‘lgan mustaqil fikrlovchi shaxsni shakllantirish vazifasi qo‘yilmoqda. Bunday o‘quvchilar
nazariy tafakkur yuritish, ijodiy faoliyatni amalga oshirish, o‘z xatti-harakatlari va faoliyatini
mustaqil boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak.
Bugungi kunga kelib, boshlang‘ich ta’lim tizimi oldiga O‘zbekiston Respublikasi Hukumati
tomonidan yuqori talablar qo‘yilmoqda. Bu talablarni bajarish uchun boshlang‘ich sinflarda yuqori
darajada kasbiy salohiyatga ega bo‘lgan, tom ma’nodagi ziyoli o‘qituvchilar faoliyat ko‘rsatishi
kerak. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi ta’lim jarayonida o‘quvchilarga zamonaviy bilimlar va milliy
tarbiya asoslarini singdirishi lozim. Bu jarayonda u, birinchi navbatda, o‘quvchilarni sevishi va
hurmat qilishi zarur. O‘qituvchilar boshlang‘ich sinfga kelgan o‘quvchilarning layoqatlarini aniqlay
olishlari va ularni rivojlantirish yo‘llarini belgilashlari lozim. Chunki o‘quvchilarning layoqatlari
muvaffaqiyatlarining ifodasidir.
Maktab ta’limi, ayniqsa, boshlang‘ich ta’lim bola shaxsiga, uning taraqqiyotiga
yo‘naltirilgandagina samarali bo‘lishi mumkin. Boshlang‘ich ta’limning asosiy maqsadi kichik
maktab yoshidagi o‘quvchilarga o‘qish, yozish va hisoblashga o‘rgatish, tevarak-atrof va tabiat
bilan tanishtirish, ijodiy va mantiqiy fikrlash xislatlarini, nutq va xulq-atvor madaniyatini, shaxsiy
gigiena va sog‘lom turmush tarzi asoslarini shakllantirish hamda shaxsiy imkoniyatlarini ro‘yobga
chiqarishdan iboratdir.
Boshlang‘ich ta’limda o‘qitiladigan o‘quv predmetlarining tayanch mazmuni har bir
predmetdan ishlab chiqiladigan kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan davlat ta’lim
standartlarida belgilab berilganki, bunda predmetlarning mazmuni ta’lim-tarbiya berish jarayonida
o‘quvchining jismonan chiniqishini ta’minlashga xizmat qiladigan eng muhim ko‘nikma va
malakalarni, axloq-odob me’yorlari, milliy urf-odatlar, kiyinish me’yorlari, nafosat va go‘zallikni
his eta olish ko‘nikmasini, olamni, moddiy borliqni, insoniyat dunyosini va inson faoliyatini ranglar
yordamida tasavvur eta olish, milliy ruhni, inson his-tuyg‘ularini turli musiqiy sadolar yordamida
anglash ko‘nikmasini, shuningdek, oila va uning iqtisodiy asoslari haqidagi dastlabki ko‘nikmalarni
shakllantirish va rivojlantirishga qaratilishi lozim.
Boshlang‘ich ta’limning samaradorligi o‘quvchilarda o‘ziga xos tarzda tarkib topgan
ta’limiy faoliyatning keng qamrovli darajasiga bog‘liq. Bunday faoliyat nazariy bilimlarni
o‘zlashtirish va zarur kompetensiyalarni egallash jarayonida o‘qituvchi rahbarligida shakllanadi va
muntazam rivojlanib boradi.
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
Do'stlaringiz bilan baham: |
