245
jinoyatga qarshi kurashning sud-texnik espertiza vositalari va usullarini
ishlab chiqish.
Gumon qilinuvchi (ayblanuvchi) taqdiri ko'p jihatdan ekspertning halolligi va
malakasiga bog'liq. Undagi sud-kompyuter texnik ekspertiza (SKTE) qurilmalari
jinoyatni fosh etishda asosiy o’rin egallaydi.
Shu bilan birga, kompyuter texnik tekshiruvlarini o'tkazish bilan bog'liq bir
qator muammolar mavjud, xususan [2]:
Huquqni muhofaza qilish idoralari va Adliya
vazirligining ekspert
bo'linmalarida kompyuter ma'lumotlari sohasida yetarlicha malakali mutaxassislar
yetishmasligi.
Dasturiy ta'minot va kompyuter texnologiyalari sohasida mutaxassislarning
yetarli darajada tayyorgarligi mavjud emas, bu mutaxassis uchun savollarni to'g'ri
shakllantirishga imkon bermaydi (ayniqsa, umumiy jinoiy kompozitsiyalarga
tegishli).
SKTE uchun ishlab chiqilgan metodologiya uni
soddalashtirishda yordam
beradi, chunki u diagnostika, tasniflash va identifikatsiya muammolarini o'z ichiga
olgan aniq muayyan muammolarni hal qilish uchun qo'llaniladi. Ya'ni, taklif
etilgan tasnifga ko'ra, ishlab chiqilgan metodologiya quyidagi texnik turlarni o'z
ichiga oladi:
dasturiy ta'minot bilan bog'liq savollarga javob berish uchun diagnostika
muammolarini hal qilishga qaratilgan SKTE ishlab chiqarish usullari;
ma'lumotlar bilan bog'liq savollarga javob berish uchun diagnostika
muammolarini yechishga qaratilgan SKTE ishlab chiqarish usullari (kompyuter
ma'lumotlari);
kompyuter tarmoqlari bilan bog'liq savollarga javob berish uchun
diagnostika muammolarini hal qilishga qaratilgan SKTE
ishlab chiqarish usullari
va ularning elementlari;
dasturiy ta'minot bilan bog'liq savollarga javob berish uchun tasniflash
muammolarini hal qilishga qaratilgan SKTE ishlab chiqarish usullari;
ma'lumotlar bilan bog'liq savollarga javob berish uchun tasniflash
muammolarini echishga qaratilgan SKTE ishlab chiqarish usullari;
kompyuter tarmoqlari bilan bog'liq savollarga javob berish uchun tasniflash
muammolarini echishga qaratilgan SKTE ishlab chiqarish usullari;
uskunalar bilan bog'liq savollarga javob berish uchun identifikatsiyalash
muammolarini hal qilishga qaratilgan SKTE ishlab chiqarish usullari;
dasturiy
ta'minot
bilan
bog'liq
savollarga
javob
berish
uchun
identifikatsiyalash muammolarini hal qilishga qaratilgan
SKTE ishlab chiqarish
usullari;
ma'lumotlar bilan bog'liq savollarga javob berish uchun identifikatsiyalash
muammolarini hal qilishga qaratilgan SKTE ishlab chiqarish;
kompyuter tarmoqlari va ularning elementlari bilan bog'liq savollarga javob
berish uchun identifikatsiyalash muammolarini hal qilishga qaratilgan SKTE ishlab
chiqarish usullari.
246
Metodik ta'minot SKTE ishlab chiqarishning grafik modellarini tahlil qilish
asosida ishlab chiqilgan SKTE ishlab chiqarish bosqichlari uchun bosqichma-
bosqich algoritmlardan foydalanishni o'z ichiga oladi:
tayyorgarlik bosqichi;
tahlil bosqichi;
tajriba;
sintez bosqichi;
ishlab chiqarish bosqichi;
xulosalarni shakllantirish bosqichlari.
Bosqichma-bosqich algoritmlarni yaratishga taklif qilingan yondashuv SKTE
ishlab chiqarishni rasmiylashtirish va uning har bir bosqichi uchun zarur bo'lgan
resurslarni rejalashtirish imkonini beradi.
SKTEning usullari keltirilgan 6 ta bosqichda amalga oshiriladi. Har bir usulda
o’zining kerakli axboroti orqali ekpertizadan o’tkaziladi. Kriminalistikaning
umuman olganda 3 ta: huquqiy, texnik, mutaxassis turlari mavjud bo’lib, SKTE ga
aynan kompyuter texnologiyalari sohasida o’z bilim va ko’nikmalariga ega
hodimlar tanlab olinadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati
1.
Beirne P. et al. Inventing Criminology: Essays on the rise of'homo criminalis'. –
SUNY Press, 2013.
2.
Coslovich D. The Computer Fraud: Origin, Area
of Operation and Practical
Application of Increasing Crimes. 2017.
Do'stlaringiz bilan baham: