Сборник докладов республиканской научно-методической конференции вопросы применения современных систем и технологий

 
 
ZAMONAVIY TA‟LIMDA MASOFAVIY TA‟LIMNING O
'
RNI 
 
 
Raximova Z.Х., TATU 
 
Intensiv ilmiy-texnik taraqqiyotning xususiyatlari o'z-o'zini tarbiyalash 
ko'nikma va malakalarini shakllantirishni tabiiy qobiliyat darajasida bilimlarni 
uzluksiz mustaqil ijodiy o'zlashtirishga bo'lgan ehtiyojni talab qiladi. Bunday ta'lim 
xizmatlarini taqdim etish zamonaviy va kelajakdagi ta'lim tizimlarining ajralmas 
bo‘lagiga aylanib bormoqda. Istiqbolli ta'lim tizimini shakllantirishning eng muhim 
yo'nalishlari - bu axborot va telekommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan 
holda masofaviy o'qitish va o'z-o'zini o'qitish imkoniyatlaridan keng foydalanish 
orqali dunyo aholisi uchun ta'limning yanada kengroq ta'minlanishini ―Ta'limni 
axborotlashtirish instituti‖ hamda YUNESKO mutaxassislari ko‘rib chiqishdi. 
Masofaviy ta‘lim - bu zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan 
holda o'quv mashg'ulotlarining barchasi turlarini masofadan turib o'qitishdir. 

---

44 
Masofaviy talimning dolzarbligi: 
-
ish faoliyatini yuritadigan shaxslar uchun ya‘ni ananviy ta‘lim olish imkoni 
cheklanganligi sababli ushbu tizimning imkoniyatlari ular uchun ayni muddaodir; 
-
tibbiy cheklovlari bo'lgan shaxslar uchun statsionar sharoitlarda muntazam 
ravishda ta'lim olish imkoni; 
-
o'qituvchilar va boshqa mutaxassislarni qayta tayyorlash va ularning 
malakasini oshirish tizimida; 
-
chet el ta'lim muassasalarida ta'lim olishni istagan odamlar uchun; 
-
ikkinchi mutaxassislik ta‘limini olishni istagan shaxslar uchun; 
Insonlarning zamonaviy ta'lim tizimlarida kerakli bilim olish huquqini amalga 
oshirishni ta'minlash maqsadida masofadan o'qitish ta'limning bunday shakliga 
aylanishi mumkin. 
Ushbu ta'lim tizimi quyidagi davlatlarda yuqori ko‘rsatkichda rivojlanmoqda. 
-
AQShda 1 millionga yaqin kishi masofaviy o'qitish tizimida o'qiydi. Shu bilan 
birga, televizordan keng foydalaniladi; 
-
Ispaniyada milliy masofaviy o'qitish universiteti mavjud. U sirtqi oliy 
ma'lumot va o'qituvchilarning malakasini oshirishni amalga oshiradi; 
-
Frantsiyada milliy masofaviy o'qitish markazi dunyoning 120 mamlakatida 
35000 foydalanuvchini qamrab oladi; 
-
Germaniyada sirtqi ta‘lim olish va malaka oshirish imkoniyatini beradigan 
ochiq universitet tashkil etildi; 
-
Shvetsiyada Boltiqbo'yi mintaqasidagi Boltiq universiteti 50 dan ortiq 
universitetlarning sa'y-harakatlarini birlashtiradi. 
Barcha o'quv vazifalari masofadan o'qitish texnologiyalari yordamida amalga 
oshiriladi va imtihonlar bevosita universitetda topshiriladi. Masofaviy ta'lim 
Yaponiya, Turkiya, Xitoy, Hindiston, Iroq, Koreya, Finlyandiya, Avstraliya, 
Rossiyada ishlab chiqilgan. Shunisi e'tiborga loyiqki, ushbu masofaviy o'qitish tizimi 
nafaqat milliy ta'lim tizimlarida, balki IBM, General Motors, Ford va shu kabi 
alohida tijorat kompaniyalarida ham rivojlanib bormoqda. 
Masofaviy ta'lim zamonaviy ilmiy-texnik taraqqiyotning ixtirosi va shu bilan 
birga uni tezlashtirish omilidan biridir. 
Masofaviy o'qitish amalga oshiriladigan didaktik tizim quyidagi elementlarni 
o'z ichiga oladi: 
O'qitishning maqsadi
davlat ta'lim standartlari asosida shakllanadigan bilim, 
ko'nikma va malakalar tizimini tashkil etishdir. Ular ierarxik tizimga ega bolib: 
mavzuning asosiy tushunchalarini o'rganish maqsadi, o'quv intizomini o'rganish 
maqsadi, mavzuni o'rganish maqsadlaridan iboratdir.

---

45 
Ta’lim mazmuni
an'anaviy mashg'ulot treningning shakllariga mos keladi. 
Qonunchilik hujjatlari ta'lim yo'nalishlari ro'yxatini tasdiqlaydi, unga ko'ra ushbu 
o'quv shakli bo'yicha mutaxassislarni tayyorlash taqiqlanadi.
Talabalar
. 
Masofaviy 
ta'lim 
tizimidagi 
o'quvchilarning 
nomi 
hali 
aniqlanmagan. Ba‘zan ularni tinglovchilar deb atashadi. Masofaviy o'qitish tizimi 
talabaning zarur tayyorligini va ish joyini texnik qo'llab-quvvatlashni talab qiladi. 
Ta'limiy.
Bu o'qituvchilar, asosan o'quv jarayonini tashkil etish samaradorligi 
bog'liqdir. Shu bilan birga, masofaviy o'qitish didaktik jarayonining o'ziga xos 
xususiyati o'qituvchining turli xil funktsiyalari, ko'p qirrali va ko'p rolli faoliyatida 
namoyon bo'ladi.
O'qitish usullari.
O'qituvchi va talabalar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar 
o'rganish maqsadida erishiladigan normalari tizimi to'g'risida nazariy g'oya beradigan 
didaktik kategoriya tushuniladi, bu davrda talabalar faoliyatini tashkil etish va 
tartibga solish amalga oshiriladi. 
Shuningdek masofaviy o'qitish uchun, an'anaviy usulda o'qitishning beshta 
usuli qo'llaniladi: axborot-retseptiv, reproduktiv, muammoli bayon, evristik va 
tadqiqot. 
Masofaviy o'qitishning turli xil vositalarining optimal nisbati quyidagicha: 
bosma materiallar 40-50%, WWW-serverlarda o'quv materiallari 30-35%, kompyuter 
videokonferentsiyalari 10-15%, boshqa vositalar 5-20%. 
Masofaviy o'qitishning progressivligi shundaki, u shaxsning eng muhim 
huquqlaridan biri - ta'lim olish huquqini amalga oshirilishini ta'minlaydi. Masofaviy 
o'qitishning maqsadga muvofiqligini baholashda ushbu ijtimoiy ta'sirni hisobga olish 
kerak. 
Masofaviy o'qitish texnologiyasi - bu texnik va inson resurslari va ularning 
o'zaro bog'liqligini hisobga olgan holda ta'lim xizmatlarining butun jarayonini 
yaratish, qo'llash, aniqlash va takrorlashga tizimli yondoshish, uning vazifasi 
kontaktsiz individuallashtirilgan ta'limda ta'lim shakllarini optimallashtirishdir. 
Masofadan o'qitish texnologiyasi quyidagilarni o'z ichiga oladi: 
•o'quv ma'lumotlarini taqdim etish texnologiyasi; 
• o'quv ma'lumotlarini uzatish texnologiyasi; 
• o'quv ma'lumotlarini saqlash va qayta ishlash texnologiyasi. 
Masofaviy o'qitishda foydalanish uchun quyidagi ta'lim texnologiyalari eng 
maqbul deb hisoblanishi mumkin: video ma'ruzalar; multimedia ma'ruzalari va 
laboratoriya mashg'ulotlari; elektron multimedia darsliklari; kompyuter o'qitish test 
tizimlari; simulyatsiya modellari va kompyuter simulyatorlari; telekommunikatsiya 
vositalaridan foydalangan holda konsultatsiyalar va testlar; videokonferentsiyalar. 

---

46 
Masofaviy o'qitish texnologiyalarini rivojlantirish quyidagi qo'shimcha 
talablarni hisobga olgan holda pedagogik texnologiya tamoyillariga asoslanishi 
kerak: 
Adaptatsiya - bu o'quv jarayonini talabaning shaxsiga, yashash joyi sharoitiga, 
moliyaviy 
imkoniyatlariga, uning 
tashkilotining psixologik 
va 
fiziologik 
xususiyatlariga moslashish. Bu talabani o'qitishda kompyuter va telekommunikatsiya 
vositalaridan ustunligi bilan, alohida ishi bilan bog'liqligi bilan alohida ahamiyatga 
ega. 
Iqtisodiy maqsadga muvofiqligi - ushbu talabni bajarish ta'limga ajratiladigan 
mablag'larning cheklanganligidan kelib chiqadi. 
Moslashuvchanlik - bu o'quv mazmunini tezkor va doimiy ravishda yangilash, 
o'quv materiallarini modernizatsiya qilish imkoniyatlarini ta'minlash. Bunga ehtiyoj 
intensiv ilmiy-texnik taraqqiyot talablaridan kelib chiqadi. 
Boshqarish qobiliyati - bu o'quv natijalarini barcha bosqichlarida yuqori sifatli 
baholash va o'quv jarayoni jarayonini tezkor ravishda to'g'rilash, talaba shaxsini 
aniqlash. 
Masofadan o'qitish natijalari kursni loyihalash va o'qitish sifatiga bog'liq. 
Masofaviy o'qitishning ijobiy va salbiy tomonlari bor. Ijobiy natija shu ko'pchilik 
talabalar masofaviy o'qitish texnologiyalaridan foydalangan holda turli mavzularda 
o'qitishni tushunadilar va qabul qiladilar. Ular buni ta'kidlashadi mashg'ulotlar 
individual moslashuvchan mashg'ulotlar jadvaliga, individual sur'atlarga ega, bu 
ularning bilim olishda o'zlarini yanada ishonchli his qilishlariga imkon beradi. 
Talabalar masofaviy o'qitishni xuddi shunday qo'llashni xohlashadi o'qish va ishni 
birlashtirish uchun yaxshi imkoniyat sifatida an'anaviy ta'limga qo'shimcha variant.
Masofaviy o'qitishning qiyinchiliklariga kursni qo'llab-quvvatlashning texnik tomoni 
nomukammalligi kiradi: hamma ham bunga ega emas shaxsiy kompyuterdan 
foydalanish qobiliyati va / yoki Internet, ko'plab talabalar zamonaviy kompyuter 
texnologiyalari haqida past darajadagi bilimga ega, dars materialini mustaqil 
o'rganishda katta qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar. 

---

47