Saytida barcha sinflar

9-bilet. 

1.Tirik organizmlar yashash muhiti sifatida. 

2.Biosferada modda va energiyaning davriy aylanishi. 

3.Tovuqlarda jinsning irsiylanishi qanday. 

Javoblar. 

1.Quruqlik-havo  muhiti.  Quruqlik-havo  muhitining  o‘ziga  xos  jihatlaridan  biri,  bu 

muhitda  yashovchi tirik organizmlar quruqlikda  harakatlangani bilan, ularning hayoti 

bevosita  havo  muhiti  bilan  ham  bog‘liq.  Quruqlik-havo  muhiti  cho‘l,  dasht,  o‘rmon, 

g‘or, botqoqlik, tekislik va tog‘lar kabi xilma-xil yashash muhitlari bilan xarakterlanadi.  

O‘simlik va hayvonlardagi quruqlik-havo muhitida yashashga moslanishlar. Suv 

muhitidan farq qilib, havoning zichligi katta emas. Shuning uchun bu muhitda 

o‘simliklarda tayanch vazifasini bajaruvchi mexanik to‘qimaning rivojlanishi katta 

ahamiyatga ega. Tuproq muhiti. Yer po‘stining g‘ovak, unumdor yuza qatlami tuproq 

deyiladi. Tuproq iqlim va biologik omillar ta’sirida hosil bo‘lgan. Qattiq tuproq zarralari 

orasida havo va suv bo‘ladi. Tuproq muhitida yashovchi organizmlar edafobiontlar 

(yunoncha «edaphos» – tuproq, «biontos» – yashovchi) deb ataladi. Xo‘jayin 

organizmning ichki organlari va to‘qimalarida yashovchi organizmlar endobiontlar 

(yunoncha «endon» – ichki, «biontos» – yashovchi) deyiladi. Bir organizmning 

(parazit) boshqa organizm (xo‘jayin) hisobiga yashashi parazitlik deb yuritiladi. 

2. 

Biosferada modda va energiyaning aylanishi biosfera tarkibiy qismlari – tog‘ 

jinslari, tabiiy suvlar, gazlar, tuproq, o‘simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlarning 

tinimsiz davriy aylanish jarayonidir. Butun Yer sayyorasi miqyosida quyosh energiyasi 

hisobiga sodir bo‘ladigan biologik muhim elementlarning bir bo‘g‘inidan ikkinchisiga 

o‘tishi moddalarning geologik davriy aylanishi deyiladi. Tirik moddaning paydo bo‘lishi 

bilan geologik aylanish asosida organik moddalarning davriy aylanishi, ya’ni biologik 

davriy aylanish yuzaga keldi. Tirik organizmlar hayot faoliyati uchun zarur elementlar 

biogen elementlar deyiladi. Biogen elementlarga C, H, O, N, S, P, Ca, K, Cl, Fe, Mg, Cu, 

Mn, Zn, Mo, Br, B, I kabi elementlar kiradi. Bular orasida C, H, O, N, S, P eng muhim 

elementlar hisoblanadi. Biologik hamda geologik davriy aylanishlar bir-biri bilan 

chambarchas bog‘liq bo‘lgani uchun bu jarayonlarga bir butun, yaxlit, ya’ni 

elementlarning biogeokimyoviy davriy aylanishi deyiladi 

3. 

 

---